Namangan muhandislik-qurilish instituti "menejment" kafedrasi r. Ismatov, O. Ahmedov

mahsulotni tahlil qilishga olib ukelardi.  
 
 
 
 

---

 
 
50 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.10.-rasm. Mahsulot sifatini nazorat qilish turlarining klassifikatsiyasi 
Ishlab chiqarish jarayoni 
bosqichlariga ko’ra 
 
Tekshiruv hajmiga ko’ra 
 
Tekshiruvning 
o’zigaxosligiga ko’ra
 
 
Kirish.  
Operatsiyalar bo’yicha qabul 
qilish, sao’lash, tashish 
 
 
Yoppasiga  
Tanlanma 
 
Buziluvchan 
Buzilmaydigan
 
 
 
Nazorat turlari 
 
Tekshiruv davriga 
ko’ra 
 
Birlamchi 
Operativ 
Davriy
 
 
 
Ishlab chiqarish jarayoni 
bosqichlariga ko’ra 
 
Qo’lda bajariladigan 
mexanizatsiyalashgan 
avtomatlashtirilgan sistemalar 
avtomatik sistemalar 
faol nazorat
 
 
Tashkil etishning strukturasiga 
ko’ra 
 
o’z-o’zini nazorat qilish 
bir bosqichli nazorat 
k
o’p bosqichli nazorat 
Nazorat vositalariga 
ko’ra 
 
o’lchov vositalari 
orqali organoleptik 
Vizual 
 
Nazorat qilinayotgan parametrlarga ko’ra 
 
 
Miqdoriy belgisiga ko’ra 
Sifat belgisiga ko’ra 
Alьternativ belgisiga ko’ra 
 

---

 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11.-rasm. Sifatni boshqarish xizmatlarining funktsiyalari.  
Sifatni 
tekshirish 
 
 
o’lchov 
texnikasi 
 
Sifat sohasidagi ishlarni tashkil qilish 
 
Sifatni ta’minlash usullarini rejalashtirish va ishlab chiqish
 
 
Sifatni nazorat qilish 
 
Sifatni rag’batlantirish 
 
Sifatni rejalashtirish va 
sifatni nazorat qilishni  
rejalashtirish 
 
 
Sifatni qarish 
 
Sifat  to’g’risida 
ma’lumotlar 
 
Sifatni va 
ishonchlilikni 
rejalashtirish 
 
 
Sifatni 
nazoratqilishni
 
rejalashtirish 
 
Nazorat 
vositalarini 
qo’llashni 
 
Ta’minotchi-
lar sifatini 
boshqarish 
 
O’z ishlab 
chiqarishida 
sifatni 
bosh
qarish 
 
Sifatni ta’minlashga 
ketgan xarajatlar 
 
Ishlab chiqarish va 
ekspluatatsiya 
soxasida 
sifatto’g’risidagi 
ma’lumotlarni qayta 
ishlash, taxlil qilish
 
 
 
Sifat to’g’risidagi 
ma’lumotlarni 
xujjatlashtirish 
 
Ishonchli-
likka sinash 
 
Materialarni 
sinash 
 
Tajriba 
namunalarini va 
modellarni 
sinash 
 
 
Sifatni nazorat 
qilish 
laboratoriyasi 
 
 
Kirish 
nazorati 
 
Ishlab 
chiqarish 
nazorati 
 
Yakuniy 
nazorat 
 
Elektron 
o’lchov 
vositalari 
 
ўлчов 
воситалари
ни назорат 
³илиш 
o’qitish,    malaka 
oshirish 
 
Sifatni ta’minlashni 
motivlash usullari 
vavositalari
 
 
 
Sif
at sistemasi 
chegarasida maxsus 
masalalar 
 

---

 
 
81 
 
5.6. Mahsulot sifatini boshqarish va tahlil qilish statistik usullarining tizimli 
taxlili 
 
  Sifatni  tahlil  qilishning  statistik  usullari  mamlakatimizda  hamda  chet  ellarda 
sifatni boshqarish sistemalarida keng qo’llaniladi.  
Statistik  tahlil  –  bu  mahsulot  sifatiga  ta’sir  etuvchi  omillarni  va  shartlarni  tahlil 
qilishdir.  
Sifatni  nazorat  qilish  va  tahlil  qilishning  ma’lumotlar  manbalari  bo’lib  quyidagilar 
xizmat qiladi: 
1) 
inspektsion  nazorat:  berilgan  xom-ashyo,  materiallarning  kirish  nazorati 
ma’lumotlarini  belgilash;  tayyor  mahsulotlarni  belgilab  qo’yish;  oraliq  nazorat 
ma’lumotlarini belgilash va boshqalar.  
2) 
Ishlab  chiqarish  va  texnologiya:  jarayonni  tahlil  qilish  ma’lumotlarini 
belgilab  qo’yish;  qo’llanilayotgan  operatsiyalar  to’g’risida  kundalik  ma’lumotlarni 
to’plash;  dastgohlarni  nazorat  qilish  to’g’risidagi  ma’lumotlarni  (to’g’rilash,  ta’mirlash, 
texnikaviy xizmat ko’rsatish) belgilab qo’yish va boshqalar.  
3) 
Xom  ashyo  va  materiallarni  keltirish  va  mahsulotni  sotish:  xarakatni 
omborxonalar orqali ro’yxatga olish va boshqalar. 
4) 
Boshqarish  va  ish  yuritish:  foydani  hisobga  olish;  qaytgan  mahsulotni 
hisobga olish; doimiy mijozlarga xizmat ko’rsatishni hisobga olish; sotishni hisobga olish 
jurnali; bozorni tahlil qilish ma’lumotlari va boshqalar. 
5) 
Moliyaviy  operatsiyalar:  debet  va  kreditni  taqqoslash  jadvali;  zararlarni 
hisobga olish; iqtisodiy hisoblar va boshqalar. 
Odatda,  Yaponiya  korxonalarida  ish  o’rinlarida  ma’lumotlarni  tahlil  qilish  uchun 
maxsus, tushunish unchalik qiyin bo’lmagan «sifatni nazorat qilishning yetti instrumenti» 
deb atalgan statistik usullardan foydalaniladi.  
Ushbu yetti instrument o’z ichiga quyidagi usullarni oladi: 
1. 
qatlamlashtirish 
2. 
grafiklar 
3. 
diagramma Pareto 
4. 
sabab-oqibat diagrammasi 
5. 
gistogramma 
6. 
sochilish diagrammasi 
7. 
nazorat kartalari 
Yuqorida  sanab  o’tilgan  «sifatni  nazorat  qilishning  yetti  instrument»i  turli 
muammolarni hal etishda alohida yoki turli kombinatsiyalarda qo’llanishi mumkin.  
Statistik usullarni batafsil ko’rib chiqamiz. 
1. 
Qatlamlashtirish  –  eng  oddiy  statistik  usullardan  biri.  Agar  chetlanishlar 
mahsulotni  tayyorlash  sharoitlari  bilan  bog’liq  deb  faraz  qilinsa,  o’lchash 
ko’rsatkichlarini alohida qatlamlar bo’yicha, ya’ni mashina va  

---

 
 
82 
2. 
 
         Mln. so’m 
    400  
 
    380 
 
    360 
                               1 
      340                                                       
                                                                                           Yillar 
                2012       2013          2014        2015 
          12.-rasm. Daromadning o’zgarishi 
1-grafikning real bo’lagi. 
2-rivojlanish tendentsiyasini tavsiflovchi bo’lak. 
uskunalar bo’yicha alohida, har bir operator bo’yicha alohida, xom ashyo bo’yicha 
alohida,  brigadalar  bo’yicha,  smenalar  bo’yicha  ham  alohida  nisbiy  o’rganilib,  tahlil 
qilish ishlarini amalga oshiriladi.  
2.  Grafiklar  -  o’rganilayotgan  voqelikning  faqatgina  aniq  bir  vaqtdagi  xolatinigina 
tavsiflab qolmay, balki rivojlanish tendentsiyasini ham o’rganish imkonini beradi. 
Ustunli  grafiklar-mahsulot  tannarxining  uning  turiga  bog’liqligi,  korxonaning 
ko’rgan  zararini  ishlab  chiqarilgan  yaroqsiz  mahsulotning  ho’jmiga  bog’liqligi  kabi 
omillarni  miqdoriy  jihatdan  ustunlarning  balandligi  orqali  ifodalashga  asoslanganyu 
ustunli  grafiklarni  yasashda  ordinatalar  o’qi  bo’yicha  miqdori;  abtsissa  o’qi  bo’yicha 
omillari qo’yiladi. Har bir omilga ma’lum bir ustun tegishli bo’ladi.  
 
                       50 
 
                      40 
 
                      30 
 
                      20 
 
                      10 
 
                        0