Namangan muhandislik-qurilish instituti "menejment" kafedrasi r. Ismatov, O. Ahmedov

6.5. Mahsulot sifatini boshqarishda standartlashtirishning ahamiyati. 
 
  Standartlashtirish  -  mahsulot  sifatini  yaxshilashda  davlat  tashkiliy-texnikaviy 
siyosatini amalga oshirish imkonini beradi va mamlakat iqtisodini boshqarishning barcha 
sohalarida  hamda  mahsulot  hayot  tsiklining  barcha  bosqichlarida  sifatni  boshqarishning 
ilmiy-uslubiy birligini ta’minlaydi.  
  Tarmoqlararo sifatni boshqarish hayot tsiklining barcha bosqichlari  va boshqaruv 
funktsiyalari  bo’yicha  ishlab  chiqilgan  davlat  standartlari  asosida  amalga  oshiriladi.  Bu 
standartlarda xalq ho’jaligining barcha tarmoqlari faoliyatida mahsulot sifatini boshqarish 
bo’yicha umumiy reglamentatsiya beriladi: sifat bo’yicha terminlar, tushunchalar, sifatni 
baholash,  sanoat  mahsulotini  attestatsiyadan  o’tkazish,  sifatni  boshqarishning  komples 
sistemasini yaratish va boshqalar.  
  Tarmoq  ichida  sifatni  boshqarish  davlat  standartlari  va  texnikaviy  shartlarga, 
shuningdek  tarmoq  xususiyatlarini  e’tiborga  olgan  holda  ishlab  chiqarish  tarmog’i 
korxonalari  va  tashkilotlari  faoliyatining  uzviyligini  ta’minlash  maqsadida  standartlarni 
chegaralash yoki ularni rivojlantirishga asoslanadi.  
  Korxona  yoki  firmada  standartlashtirish  ishlab  chiqarishning  o’ziga  xos 
tomonlarini: mahsulot turini, seriyalilikni, texnologik jarayonning o’ziga xos tomonlarini 
e’tiborga  olishi  kerak.  Korxonada  standartlashtirish  mahsulot  sifatini  boshqarishda 
tarmoq hamda tarmoqlararo sifatni boshqarish bilan uzviyligini ta’minlaydi.  
  Mahsulot  hayot  tsiklining  barcha  bosqichlarida  sifatni  boshqarishni  amalga 
oshirish uchun sifatni boshqarish sistemasining tashkiliy, texnikaviy hamda usludiy asosi 
bo’lib xizmat qiladigan standartlar va texnik shartlar komplesi zarur.  
  Tadqiqot  o’tkazish  va  loyihalashtirish  bosqichida  standartlashtirish  yordamida 
quyidagilar amalga oshiriladi:  
 
mahsulotning,  shuningdek,  xom  ashyo,  yarim  fabrikatlarning  sifat 
tavsiflarini kompleks standartlash asosida tayyor mahsulotning sifatiga nisbatan shartlari 
o’rnatiladi; 

---

 
 
91 
 
mahsulotning  ishlatilish  maqsadlari  va  shartlariga  bog’liq  holda  mahsulot 
sifatining yagona ko’rsatkichlari sistemasi aniqlanadi; 
 
optimal  sifatni  ta’minlash  uchun  me’yorlar,  shartlar  va  mahsulotni 
loyihalash usullari ishlab chiqiladi; 
 
ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalashtirish, fan-texnika 
taraqqiyotini jadallashtirish, mahsulot ishlab chiqarishda mehnat unumdorligini oshirish, 
iste’mol va ta’mirlashning samaradorligi, ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishning muhim 
sharti sifatida unifikatsiyalashtirish darajasini oshirish ta’minlanadi. 
Konstruktorlik  hujjatlashtirishning  yagona  sistemasi  (ESTD),  ishlab  chiqarishni 
texnologik tayyorlashning yagona sistemasi va boshqalar.  
  Standartlashtirishni tadbiq etish texnologiyani ishlab chiqish jarayonini yaxshilash 
va  jadallashtirish,  ishlab  chiqarishning  texnikaviy  va  tashkiliy  darajasini  oshirishga 
imkon beradi va sifatning muqimligini ta’minlaydi.  
  Mahsulot ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish bosqichida davlat standartlari mahsulot 
ishlab  chiqarish  jarayonini  takomillashtirish,  ishlab  chiqarishni  tayyorlash,  fan-texnika 
yutuqlarini  ishlab  chiqarishga  joriy  etish,  ishlab  chiqaruvchilar  bilan  buyurtmachilar 
o’rtasida uzviy aloqa orqali yangi, yuqori sifatli mahsulotlarni yaratish va o’zlashtirishga 
qaratilgan.  
  Standartlashtirish  sistemasi  yangi  mahsulotga  yuqori  sifatli  loyiha  hujjatlashtirish 
ishlarini, korxonaning berilgan sifat ko’rsatkichlari bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishga 
tayyor bo’lishi hamda o’z vaqtida mahsulotni ishlab chiqarishdan olib tashlashini taqozo 
qiladi.  
Muomala va sotish bosqichida standartlashtirish mahsulotni o’rash-joylash, joydan-
joyga  tashish,  omborxonalarda  saqlash  ishlarining  yaxshi  yo’lga  qo’yilishiga  shartlarni 
o’rnatilishiga qaratilgan.  
Iste’mol  va  ekspluatatsiya  bosqichida  standartlashtirish  mahsulotni  ishlatishga, 
ta’mirlashga (shu jumladan kafolatli) nisbatan yagona shartlarni o’rnatadi, ekspluatatsiya 
bosqichida  mahsulotning  sifati  to’g’risidagi  ma’lumotlarni  to’playdi  va  tahlil  qiladi, 
ta’mirlash  va  xizmat  ko’rsatishni  yaxshilaydi,  mahsulotni  ekspluatatsiya  qilish 
xarakatlarini qisqartirib, undan foydalanish samaradorligining ortishiga imkon beradi.  
Sanoat  mahsulotini  attestatsiyadan  o’tkazishda  standartlar  sistemasi  zarur  va    uni 
ob’ektiv  baholash  uchun  zarur  bo’lgan  sifat  ko’rsatkichlari  ro’yxatini  va  o’tkazilish 
tartibini o’rnatadi.  
  Mahsulot  sifati  muammosining  hal  etilishi  metrologik  ta’minlanish  darajasiga 
bog’liq. Mamlakatimiz bo’ylab o’lchamlarning yagona va ishonchli bo’lishini ta’minlash 
uchun  rivojlangan  etalon  bazasi  yaratilgan,  o’lchamlar  yagonaligini  ta’minlovchi 
standartlar sistemasi ishlab chiqilgan.  
  Standartlashtirishni  rivojlantirishning  zamonaviy  bosqichining  o’ziga  xos  tomoni 
alohida standartlarni ishlab chiqishdan kompleks standartlashtirish dasturiga o’tishdir.  
Mahsulot sifatini oshirish. Standartlashtirish ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning 
tipi  va  tiporazmerlari  nomenklaturasini  tartibga  soladi.  Seriyali  va  ommaviy  ishlab 
chiqarishda  odatda,  konstruktsiyasi,  sifat  ko’rsatkichlari,  razmeri  standartlashtirilgan 
mahsulotlarnigina  ishlab  chiqarishni  tashkil  etadi.  Mahsulotga  nisbatan  standartlarning 
bekor qilinishi uni ishlab chiqarishdan olib tashlanganligini bildiradi.  
  Kompleks  standartlashtirish  usuli  agregatlashtirish  printsipini  keng  qo’llashga 
imkon  beradi,  xom  ashyoga,  materiallarga,  komplektlovchi  buyumlarga,  texnologik 
jarayonga,  dastgohlarga,  o’lchov  asboblariga  va  boshqa  mahsulot  sifatini  ta’minlovchi 
ob’ektlarga nisbatan o’zaro bog’langan shartlarni qo’yadi.    

---

 
 
92 
  Standartlashtirish 
natijasida 
mahsulotlar 
nomenklaturasining 
qisqarishi 
ixtisoslashtirishning  rivojlanishiga,  korxonalarning  tarmoqlar  hamda  tarmoqlararo 
kooperatsiyalashuvning chuqurlashuviga imkon beradi.  
Ishlab chiqarishda iqtisod qilishni oshirish.  
Unifikatsiyalangan  va  standartlashtirilgan  agregatlar  va  mashinalar  elementlarini 
qo’llash  mehnat  unumdorligini  va  ularni  loyihalashtirish  sifatini  oshiradi.  Bunda 
loyihalashtirish  ishlariga  ketadigan  xarajatlar  qisqaradi.  Ishlab  chiqarishni  texnologik 
tayyorlashning  yagona  sistemasini  joriy  etilganda  standart  instrument  va  asboblardan 
foydalanish hisobiga ishlab chiqarishni tayyorlash muddati qisqarib, xarajatlar kamayadi.  
  Xulosa  qilib  aytadigan  bo’lsak,  standartlashtirish  mahsulot  sifatini  oshirishda 
yagona  davlat  tashkiliy  texnikaviy  siyosatini  amalga  oshirish  imkonini  beradi  va 
mamlakatimiz  iqtisodini  boshqarishning  ilmiy-uslubiy  birligini  ta’minlaydi.  Korxona 
miqyosida  standartlashtirish  sifatni  boshqarishda  tarmoq  hamda  tarmoqlararo 
standartlashtirish bilan uzviy bog’liqlikni ta’minlaydi.