8.1. ITTKIning vazifalari, tamoyillari va bosqichlari
Ilmiy – tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlari (ITTKI)ning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat:
tabiat va jamiyatni rivojlanishi sohasida yangi bilimlar olish, ularni qo’llashning
yangi sohalari:
ishlab chiqarish sohasidagi materiallashtirishning tashkilot tovarlari
raqobatbardoshligi me’yorlarining strategik marketingi bosqichida ishlab chiqilgan
imkoniyatlarini nazariy va tajribaviy tekshirish;
yangiliklar va innovatsiyalar portfelini amalda bajarish.
Sanab o’tilgan vazifalarni amalga oshirish resurslardan foydalanishning
samaradorligi, tashkilotlarning raqobatbardoshligi, aholining turmush darajasini oshirishga
imkon beradi:
ITTKIning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat:
1. Har qanday muammolarni hal qilish ratsional boshqaruv qarorlarini qabul qilishda
menejmentning avvaliroq ko’rib chiqilgan ilmiy yondashishlari, tamoyillari, vazifalari,
usullarini bajarilishi. Ilmiy menejmentning qo’llaniladigan tarkibiy qismlarining miqdori
boshqaruv ob’ektining murakkabligi, qiymati va boshqa omillar bilan belgilanadi.
2. Innovatsion faoliyatni kishilik kapitalni rivojlanishiga qaratish.
ITTKI ishlarning quyidagi bosqichlariga bo’linadilar:
fundamental tadqiqotlar (nazariy va izlanishli);
amaliy tadqiqotlar;
tajriba – konstruktorlik ishlari;
tajriba, eksperimental ishlar, ular o’tgan bosqichlardan har birida bajarilishlari
mumkin.
Nazariy tadqiqotlar natijalari ilmiy kashfiyotlar, yangi tushunchalar va tasavvurlarni
asoslanishi, yangi nazariyalarini yaratilishida namoyon bo’ladilar.
Izlanishlarga quyidagi tadqiqotlar kiradiki, ularni vazifasi buyumlar va
texnologiyalarni yaratishning yangi tamoyillarini, materiallar va ularning birikmalarining
yangi, oldin noma’lum bo’lgan xususiyatlarini, menejment usullarini ochishdan iboratdir.
Izlanish tadqiqotlarida odatda mo’ljallangan ishning maqsadi, ma’lum, nazariy asoslar
ko’proq yoki kamroq ravshan, ammo aniq yo’nalishlar ma’lum emas. Bunday tadqiqotlarni
borishida nazariy taxminlar va g’oyalar tasdiq topadilar, ular ba’zida inkor etishlari va qayta
ko’rib chiqilishlari mumkin.
Fundamental fanning innovatsion jarayonlarni rivojlanishidagi ustuvor ahamiyati
shuning bilan belgilanadiki, u g’oyalarning generatori sifatida bo’ladi, yangi sohalarga yo’l
ochadi. Ammo fundamental tadqiqotlarni jahon faniga ijobiy kirish ehtimoli faqat 5% ni
tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida sohaviy fan bu tadqiqotlar bilan shug’ullanish
imkoniyatiga ega bo’lmaydi. Fundamental tadqiqotlar, qoidaga ko’ra, davlat byudjeti
hisobidan tanlov asosida moliyalashtirilishlari kerak, hamda byudjetdan tashqari
mablag’lardan ham qisman foydalanishlari mumkin:
12
Amaliy tadqiqotlar oldin kashf qilingan hodisalar, jarayonlarni amalda qo’llash
yo’llarini tadqiqot qilishga qaratilganlar. Ular texnik muammolarni hal qilish, noaniq
nazariy masalalarni aniqlab olish, keyinchalik tajriba konstruktorlik ishlari (TKI)da
foydalaniladigan aniq ilmiy natijalar olishni o’zlariga maqsad qilib qo’yadilar.
12
Акофф Р., Магидсон Д., Эддисон Г. «Идеализированное проектирование: Как предотвратить
завтрашний кризис сегодня. Создание будущего организации», 2007.
94
TKI – ITTKIning yakunlovchi bosqichi, bu laboratoriya sharoitlari va tajribali ishlab
chiqarishdan sanoat ishlab chiqarishiga o’ziga xos o’tishdir. Ishlab chiqishlar ostida
muntazam ishlash tushuniladi, ular ITI natijasida olingan mavjud bilimlar va yoki amaliy
tajribaga asoslanganlar.
Ishlab chiqishlar yangi materiallar, mahsulotlar yoki qurilmalarni yaratish, yangi
jarayonlar, tizimlar va xizmatlarni tadbiq etish yoki ishlab chiqarilayotgan va amalga
kiritilganlarni ancha takomillashtirishga qaratilganlar. Ularga quyidagilar kiradi:
a) muxandislik ob’ekti yoki texnik tizimning belgilangan konstruktsiyasini ishlab
chiqish (konstruktorlik ishlari);
b) g’oyalar va yangi ob’ektiv variantlarini, shu jumladan notexnikni, chizma yo
belgili vositalar tizim darajasida ishlab chiqish (loyiha ishlari);
v) texnologik jarayonlarni, ya’ni fizik, kimyoviy, texnologik va boshqa jarayonlarni
belgilangan foydali natijani ishlab chiqaruvchi mehnatning yaxlit tizimi bilan birlashtiruvchi
usullarni ishlab chiqish (texnologik ishlar).
Ishlab chiqishlar tarkibiga statistika yana quyidagilarni kiritadi:
tajribaviy namunalar (yaratilayotgan yangiliklarning printsipial xususiyatlariga ega
noyob modellar)ni yaratish;
Ularni texnik va boshqa ma’lumotlar olish uchun zarur vaqt davomida sinovdan
o’tkazish va tajriba to’plash, u keyinchalik yangiliklarni qo’llash bo’yicha texnik hujjatlarda
o’z aksini topishi kerak;
qurilish uchun loyiha ishlarining belgilangan turlari, ular oldingi tadqiqotlarning
natijalaridan foydalanishni ko’zda tutadilar.
Tajriba, eksperimental ishlar ilmiy tadqiqotlar natijalarini tajribali tekshirish bilan
bog’liq ishlab chiqishlar turlaridir. Tajriba ishlari yangi mahsulotlarning tajribali
namunalarini tayyorlash va o’rganib olish, yangi (takomillashtirilgan) texnologik
jarayonlarni o’rganib olish maqsadiga ega. Eksperimental ishlar ITTKI o’tkazish uchun
zarur maxsus (nostandart) uskunalar, apparatlar, asboblar, qurilmalar, stendlar, matnlarni
tayyorlash, ta’mirlash va ularga xizmat ko’rsatishga qaratilganlar.
Fanning tajriba bazasi – tajriba, eksperimental ishlarni bajaruvchi tajribali ishlab
chiqarishlar (zavod, tsex, ustaxona, tajriba – eksperimental bo’linma, tajriba stantsiyasi va
h.k) majmuasidir.
SHunday qilib, TKI ning maqsadi yangi texnika namunalarini yaratish
(modernizatsiyalash) dan iborat, ular tegishli sinovlardan keyin seriyali ishlab chiqarishga
yoki bevosita iste’molchiga topshirishlari mumkin. TKI bosqichida texnik tadqiqotlar
natijalarining yakuniy tekshirilishi o’tkaziladi, tegishli texnik hujjatlar ishlab chiqiladi,
yangi texnikaning namunalari tayyorlanadi va sinovdan o’tkaziladi. Istalgan natijalarni olish
ehtimoli ITI dan TKI sari oshib boradi.
Yangi mahsulotni sanoat ishlab chiqarishni o’zlashtirilishi ITTKI ning yakunlovchi
bosqichi bo’ladi.
ITTKI natijalarini tadbiq etishning quyidagi darajalari (sohalari) ni ko’rib chiqish
kerak:
1. ITI natijalaridan yakunlangan ITI ning rivojlanishi bo’lgan yoki fan va
texnikaning boshqa muammolari va yo’nalishlari doirasida bajarilayotgan boshqa ilmiy
tadqiqotlar va ishlab chiqishlarda foydalanish.
2. ITTKI natijalaridan eksperimental namunalar va laboratoriya jarayonlarida
foydalanish.
3. TKI va eksperimental ishlar natijalarini tajribali ishlab chiqarishda o’zlashtirish.
95
4. ITTKI va tajribali namunalar sinovlari natijalarini seriyali ishlab chiqarishda
o’zlashtirish.
5. Texnik yangiliklarni ishlab chiqarishga keng ko’lamda tarqatish va bozor
(iste’molchilar)ni tayyor mahsulotlar bilan to’ldirish.
ITTKI ini tashkil qilish hujjatlarning quyidagi sohalararo tizimlariga asoslanadi:
Davlat standartlashtirish tizimi (DST);
Konstruktorlik hujjatlarining yagona tizimi (KHYaT);
Texnologik hujjatlarning yagona tizimi (THYaT);
Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashning yagona tizimi (ICHTTYaT);
Mahsulotni ishlab chiqish va ishlab chiqarishga qiyin tizimi;
Davlat mahsulotlar sifati tizimi;
Davlat “Texnikadagi ishonchlik” tizimi;
Standartlar va mehnat xavfsizligi tizimi (SMXT) va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |