Namangan muhandislik pedagogika instituti

 
10.3. Ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik darajasini tahlil qilish va bashoratlash 
 
 
Ishlab chiqarishni firma miqyosida tashkiliy-texnik rivojlantirish texnologiyani 
takomillashtirish, ishlab chiqarish, mehnat va boshqaruvni tashkil etish  bo’yicha 
investitsion va innovatsion loyhalarni amalga oshirish asosida amalga oshiriladi.  
 
Fan-texnika taraqqiyoti va innvatsion siyosatning natijalari ishlab chiqarishning 
tashkiliy-texnik darajasi (ICHTTD) da aks ettiriladi. ICHTTD innovatsion siyosatning 
natijaviyligi, texnologiya va jarayonlarni tashkil etish darajasini tizimga “kirish” talablariga 
mosligi darajasi yordamida ifodalanadi. Agar “kirish” – butlovchi buyumlar, xomashyo, 
materiallar va boshqalarning sifati raqobatbardoshlik talablariga mos kelsa, u holda “kirish” 
ni qayta ishlab chiqarish “jarayoni” ning sifati tizimning “chiqishi”da yuqori bo’lishi kerak .
 
Masalan, “kirish” ning sifati 5 ga baholansa, ya’ni raqobatbardoshlik talablariga 
javob qaytarsa, “jarayon” ning sifati 3 bo’lsa, u holda chiqishda 3 bo’ladi. Sarmoyador 
“kirish” sifatini oshirishga katta mablag’ sarflab, “chiqish”da istalgan natijani ola olmaydi, 
chunki texnologiya va jarayonlarni tashkil etish “kirish”ni sifatli qayta ishlashga qodir emas. 
Boshqa vaziyat: texnologiya va jarayonlarni tashkil etish rahobatbardoshlik talablariga 
javob beradi, ammo “kirish”ning sifati, masalan, ishlab chiqarish hujjatlaridagi sifat 
ko’rsatkichlari va tovarning resurslar iste’moli raqobatbardosh emas, bunda “chiqish”dagi 
sifat ham raqobatbardosh emas. Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: tizimda “kirish” va 
“jarayon” sifatining mutanosib darajasini (yaxshisi tashqi yoki ichki bozorda 
raqobatbardoshligini)     ta’minlash kerak. 
 
ICHTTD ko’rsatkichlarini majmuaviy (ko’rsatkichlar daraxtining nolli darajasi, 
umumlashtiruvchi (birinchi daraja) va xususiy (ikkinchi daraja)ga ajratish maqsadga 
muvofiq. Majmuaviy ko’rsatkich bo’yicha jamoaning kelajakni ko’zda tutib, strategik 
maqsadlarga ishlashi haqida fikr yuritiladi. Agar strategik maqsadlar, firmaning obro’si, 
tashkiliy-ishlab chiqarish siyosatiga javob qaytarilsa, u holda taktik maqsadlar, shu bilan 
birga tizimning “chiqishi” talablari, aniq bozor talablariga javob beriladi.  
ICHTTD   ning  majmuaviy ko’rsatkichini quyidagi formulalardan biri bilan 
belgilash tavsiya etiladi : 
                           
ОУ
Т
ИЧТТД
К
а
К
а
К
2
4
1


,                          (1) 
                       
ОУ
ТУ
ИЧТТД
К
а
К
а
а
К
4
3
0



,                          (2) 
                              
ОУ
ТУ
ИЧТТД
К
К
а
К
9

,                               (3) 
        bu  yerda  K
TU 
- ishlab chiqarish texnik darajasining umumlashtiruvchi ko’satkichi, 
birlik ulushlari;  
      
K
ou
 - tashkiliy ishlab chiqarishning umumlashtiruvchi ko’rsatkichi, birlik ulushlari;  
        a0 va a5 - regressiya teglamalarining erkin a’zolari; 
        a1  va  a2  -  ICHTTD  tegishli  umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari og’irlik 
 
koeffitsientlari, a1 va a2
1,0 ularning  aniq  miqdorlari  omilli tahlil usuli  yoki ekspert yo’li 
bilan belgilanadi (a1 ni 0,5...0,7 doirasida qabul qilish tavsiya etiladi, avtomatlashtirish 
darajasi oshishi bilan miqdor oshadi, a2- tegishli ravishda 0,3...0,5); 
         a3  va a4 –tenglama regressiyasining omillar aloqasi to’g’ri chiziqli  shakli bo’yicha  
koeffitsienlari;  
         a6 va a7 – darajali shaklidagi  koeffitsienlari. 
120

---

  
 
 
(1) formula bo’yicha ko’rsatkichlar ekspert yo’li bilan, (2) va (3) formula bo’yicha – 
korrelyatsion-regressiv tahlil usulini qo’llash orqali belgilanadi. 
 
Ishlab chiqarishning texnik darajasi (K
TU
) ishlab chiqarish vositalarining rivojlanishi 
va texnologiyaning tarqqiy etganligi bosqichlari ta’riflaydi.  
 
Ishlab chiqarishning tashkiliy darajasi (K
OU
)  ishlab chiqarish, mehnat va 
boshqaruvni tashkil etishning rivojlanish darajasi, jarayonlarning tashkiliylik darajasini 
ifodalaydi. 
 
Ishlab chiqarishning texnik va tashkiliy darajalari (K
TU 
va
 
 
K
OU
)ning 
umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari xususiy ko’rsatkichlardan vazifa sifatida belgilanadi:  
               
)
...
,
(
1
2
1