n
ТУ
x
x
x
f
К
, (4)
)
...
,
(
2
2
1
n
ОУ
x
x
x
f
К
, (5)
bu yerda, f1, f2 – umumlashtiruvchi ko’rsaikichlar va omillar o’rtasidagi bog’liqlik
vazifalari;
x
1
, x
2
…. x
n
- K
tu
ko’rsatkichlariga taьsir ko’rsatuvchi xususiy ko’rsatkichlar:
x
1,
x
2
..... x
n
- K
ou
ga taьsir ko’rsatuvchi xususiy ko’rsatkichlar.
ICHTTD xususiy ko’rsatkichlarni quyidagi formulalardan biri bo’yiyaa belgilash
tavsiya etiladi:
Пni
i
П
xi
(6)
i
П
Пni
xi
(7)
bu yerda, P
fi
- ICHTTD ning umumlashtiruvchi ko’rsatkichiga taьsir ko’rsatuvchi
i- omillining haqiqiy miqdori;
P
ni
-me’yori yoki rejaviy xuddi o’zi.
(6) formula bilan omilning haqiqiy miqdori me’yoridan o’shib ketishi ICHTTD ga
ijobiy taьsir ko’rsatgan holda foydalanish tavsiya etiladi. Masalan, ishlab chiqarishni
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi, texnologik jarayonlarning taraqqiylik
darajasi, qisman jarayonlarning quvvati bo’yicha mutanosibligi koeffitsienti va hokazo.
(7) formuladan teskari holda, yangi omilning haqiqiy miqdorini me’yoridan oshib
ketishi ICHTTD ga salbiy ta’sir ko’rsatgan holda foydalanish tavsiya etiladi. Masalan,
firma texnologik uskunasining o’rtacha yoshi, texnologiyaning o’rtacha yosh, jarohatlarni
tez-tez bo’lishi, xodimlar qo’nimsizligi ko’rsatkichiga va boshqalar
Ishlab chiqarishning texnik darajasiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarga quyidagilarni
kiritish tavsiya etiladi:
1. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish darajasi (avtomatlar
orqasidan kuzatish bo’yicha va mashinalar yordamida ishlovchi asosiy va yordamchi
ishchilarning asosiy va yordamchi ishchilarning umumiy soniga nisbati).
2. Texnologiya jarayonlarining taraqqiyot darajasi (taraqqiy etgan jarayonlarni
rasmiy uslubiyotlarga muvofiq ularning umumiy soniga nisbati).
3. Texnologik jarayonlarning o’rtacha yoshi.
4. Texnologik uskunalarning o’rtacha yoshi.
5. Firma xodimlari mehnatining fond bilan ta’minlanganligi (asosiy ishlab chiqarish
fondlari faol qismi qiymatining firma xodimlari soniga nisbati).
Ishlab chiqarishning tashkiliy darajasiga ta’sir ko’rsatuvchi omillarga
quyidagilarni kiritish tavsiya etiladi:
121
1. Ishlab chiqarishning ixtisoslashganligi darajasi (masalan, sohaviy mahsulotning
yillik hajmi qiymatini ushbu davrda ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy hajmiga
nisbati).
2. Ishlab chiqarishning kooperatsiyaganligi darajasi (butlovchi mahsulotlar
umumiy hajmining ushbu davrda ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy hajmiga nisbati).
3. Texnologik uskuna ishining almashuv koeffitsienti.
4. Firma shtat jadvalining to’ldirilganligi, %da.
5. Asosiy ishlab chiqarish ishchilarining firma xodimlari sonidagi salmog’i, %da.
6. Xodimlarning yil davomidagi qo’nimsizligi koeffitsienti, %da, jarohatlarning
tez-tez bo’lishi ko’rsatkichi (hisobotga ko’ra).
7. Ish vaqtining yo’qotilishi, %da.
8. Jarohatlarning tez-tez bo’lishi koeffitsienti (ko’rsatkichi -statistik hisobotga
ko’ra).
9. Qisman ishlab chiqarish jarayonlarining quvvati bo’yicha mutanosibligi
koeffitsienti (ko’rsatkichi).
10. Ishlab chiqarish jarayonlari uzluksizligi koeffitsienti.
11. Ishlab chiqarish jarayonlari realligi koeffitsienti.
12. Ishlab chiqarish jarayonlari to’g’ri/shaxsliligi koeffitsienti.
13. Ishlab chiqarish jarayonlari bir maromdaligi koeffitsienti.
ICHTTD sanab o’tilgan omillarini taktik boshqarish ularni oshirish rezervlarini
topish imkonini beradi. ICHTTD omillarini strategik boshqarishni amalga oshirish uchun
ularning kelgusi o’zgarishlarini bashoratlash zarur.
ICHTTDning
xususiy,
umumlashtiruvchi va majmuaviy ko’rsatkichlarining
olingan miqdoridan ularning taraqqiy etganligini tahlil qilish, ICHTTDni oshirish uchun tor
joylarni topish va strategik bashoratlash uchun foydalaniladi.
ICHTTDni shartli ma’lumotlarda baholash, tahlil qilish va bashoratlashning
misolini keltiramiz (10.2-jadval).
10.2-jadval
Ishlab chiqarishning tashkiliy-texnik darajasini baholash va bashoratlash uchun o’xshash
ma’lumotlar
№
Ko’rsatkichlar
Salmo
g’i
Omillar miqdori
Norma
tiv
haqiqiy
2013y. 2014y
.
2015y
.
1 2
3
4
5
6
1. Ishlab
chiqarishning
mexanizatsiyalashganligi va
avtomatlashganligi
0,50
0,75
0,40
0,63
0,72
2. Texnologik jarayonlarning taraqqiy
etganligi darajasi
0,25
0,80
0,45
0,75
0,75
3. SHu jarayonlarning o’rtacha yoshi
0,10
3,0
4,0
2,1
2,3
4. SHu uskunalarning o’rtacha yoshi, yil
0,08
4,0
5,2
3,0
3,8
5. Firma xodimlari mehnati fond bilan
ta’minlanganligi, mln. so’m/doll.
0,07
25,0
17,0
21,5
22,0
6. Ishlab
chiqarishning
kooperatsiyalanganligi darajasi
0,08
0,60
0,45
0,55
0,63
122
7. Ishlab
chiqarishning ixtisoslashganligi
darajasi
0,15
0,95
0,83
0,96
0,97
8. SHu uskunalar ishlashining almashuv
koeffitsienti
0,10
2,20
1,80
2,30
2,35
9. Firma shtat jadvalining to’ldirilganligi,
%
0,15
100,0
85,0
97,0
99,3
10 Asosiy ishlab chiqarish ishchilarining
firma xodimlari sonidagi salmog’i, %
0,10
45,0
37,5
46,2
47,5
11 Xodimlar qo’nimsizligi koeffitsienti, %
0,15
9,0
26,1
12,3
8,9
12 Ish vaqtining yo’qotilishi, %
0,05
2,0
7,5
4,6
2,3
13 Jarohatlarning tez-tez bo’lishi
koeffitsienti
-
-
0,031
0,012
0
14 Jarayonlarining quvvati bo’yicha
mutanosibligi koeffitsienti
0,07
0,95
0,83
0,32
0,94
15 Ishlab chiqarish jarayonlari uzluksizligi
koeffitsienti
0,05
0,80
0,71
0,76
0,82
16 Ishlab chiqarish jarayonlari bir
maromdaligi koeffitsienti
0,10
0,90
0,63
0,75
0,86
10.2-jadval ma’lumotlari tahliliga ko’ra, 2013 yilda ICHTTD deyarli barcha
ko’rsatkichlari normativlardan past bo’lgan, firma barcha yo’nalishlar bo’yicha tartibsiz
bo’lgan.
2014 yilda korxona texnik katta jihozlarni o’tkazgan, ishlab chiqarish uskunalari,
jarayonlarning yarmisi yangilagan, bu ishlab chiqarishning darajasi va jarayonlarning
tashkiliyligini oshirishga imkon bergan. 2015 yilda texnik katta jihozlash yakunlangan
va umuman ushbu davrda ICHTTD ning barcha xususiy ko’rsatkichlari yaxshilangan.
Kompьyuterlarni qo’llash bilan omillia tahlil usullaridan foydalanish uchun dastlabki
ma’lumotlarning yetarlicha miqdori mavjud emasligi sababli ICHTTDning
umumlashtiruvchi ko’rsatkichlarini (1) formulabo’yicha omillarning salmog’i (10.2-
jadvalning 2-ustuniga qarang) va ularning haraktini (6-va 7- formulalarga qarang) hisobga
olish yordamida baholashning ekspertli usullari qo’llanadi.
2013-2014 yillar uchun ma’lumotlar xususiy ko’rsatkichlarning dinamikasini
belgilash uchun 10.2-jadvalda berilgan. ICHTTD 2015 yil ma’lumotlar bo’yicha
baholanadi.
2013 yilda firma ishlab chiqarishining texnik darajasi quyidagilarga teng:
Do'stlaringiz bilan baham: |