Сифат менежменти маърузалар матни

7-расм. Жами ўзгарувчан харажатлар 
2000 
4000 
6000 
Ишлаб чиқариш 
ҳажми 
100 
200 
300 
Минг 
сўм 

---

34 
Доимий харажатлар – ишлаб чиқариш ҳажмига нисбатан 
мутаносиб ўзгармайди. Яъни ишлаб чиқаришнинг маълум ҳажмигача 
қандайдир давр давомида харажатлар ўзгармасдан бир хил даражада 
қолади. Буни графикда қуйидагича тасвирлаш мумкин(-расм) 
8-расм. Доимий харажатлар 
Мазкур ўринда шуни айтиш керакки, доимий дегани фақатгина 
маълум бир давр, яъни фақат оралиғи ва маълум бир ишлаб чиқариш 
ҳажмига нисбатан назарда тутилмоқда. Чунки, фалсафанинг 
қонунидан келиб чиқиб доимий ҳеч нарса бўмаслиги, англаганмиз, 
худди шундай харажатлар ҳам ишлаб чиқариш ҳажми кескин ўсиб 
кетса ѐки кескин пасайиб кетса доимий харажатлар ҳам ўзгаради. 
Фақат бу ўзгариш мутаносиб характерда бўлмай зина сифатида 
бирданига маълум даражага кўпаяди ѐки камаяди.
Шу ўринда харажатларни ўзгарувчан ѐки доимийлиги қайси 
нуқтаи назардан ѐндашилишича боғлиқлигини айтиб ўтиш лозим.
2000 
4000 
6000 
Ишлаб чиқариш 
ҳажми 
100 
200 
300 
Минг 
сўм 
Доимий харажатлар 

---

35 
9-расм. Ярим доимий харажатлар 
Агар харажатлар табиатига эътибор берадиган бўлсак, 
ўзгарувчан ва доимий харажатлар фақатгина ишлаб чиқариш ҳажмига 
нисбатан шундайдир. Зеро маҳсулот бир–бирлиги нуқтаи назаридан 
ўзгарувчан харажат доимий бўлиб қолади (-расм), чунки қанча 
миқдорда ишлаб чиқаришидан қатъий назар, бир дона, тонна ишлаб 
чиқарилаѐтган маҳсулот учун сарфланадиган маблағ бир хил, 
ўзгармайди ва бинобарин уни доимий деб ҳисоблаш мумкин. 
Ўз навбатида доимий харажатлар бир дона маҳсулот бирлигига 
нисбатан ўзгаради, яъни қанчалик кўпроқ маҳсулот ишлаб чиқарилса, 
шунчалик уни бир донасига тўғри келадиган улуш камроқ бўлади. 
Демак, у ѐки бу нуқтаи назардан ѐндошиш, тўғри ва оптимал 
қарор қабул қилиш учун зарурдир. 
Вақт оралиғи ва ишчи дастур ҳажми нафақат доимий 
харажатларга балки ўзгарувчан харажатларга ўз таъсирини ўтказади. 
Маълум бир вақт ўтган сари ўзгарувчан харажатлар ҳам маҳсулот 
бирлигига нисбатан ўзгаради ѐки ишлаб чиқариш кўпайиб кетса мол 
етказиб берувчилар томонидан кўчирмалар бериш мумкин. 
2000 
4000 
6000 
Ишлаб чиқариш 
ҳажми 
100 
300 
400 
Минг 
сўм 
200 
500 
600 

---

36 
Ўзгарувчан харажатлар ва доимий харажатларни ишлаб чиқариш 
ҳажмига боғлиқлиги айнан шу релевант қисмидагина ишлайди.