O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

O
1
+
Yog‘×X
2
×
O
2
+
Kl×X
3
×
O
3
+
AEM×X
4
×
O
4
bunda:  Pr,  Yog‘,  Kl,  AEM  –  protein,  yog‘,  kletchatka, 
azotsiz ekstraktiv moddalar;
 
X
1
,  X
2
,  X
3
,  X
4
  –  oziq  moddalarning  hazm  bo‘lish 
darajasini aniqlash uchun berilgan koeffitsiyentlar;
 
O
1
, O
2
, O
3
, O
4
 – oziq moddalarning energetik qiy-
matini aniqlash uchun berilgan koeffitsiyentlar.
Oziqning  almashinadigan  energiyasini  topishda  quyi-
dagi formuladan foydalanish lozim:
AE=H Pr×O
1
+
H Yog‘×O
2
+
H Kl×O
3
+
H AEM×O
4
,
bunda:  H Pr,  H Yog‘, H Kl, H AEM – hazm bo‘ladigan 
protein,  hazm  bo‘ladigan  yog‘,  hazm  bo‘ladigan 
kletchatka,  hazm  bo‘ladigan  azotsiz  ekstraktiv 
moddalar;

---

76
 
O
1
,  O
2
,  O
3
,  O
4
  –  hazm  bo‘ladigan  oziq  mod-
dalarning energiyasini aniqlash koeffitsiyentlari.
Qayd qilib o‘tilgan formulalardan tashqari oziqning al-
mashinadigan energiyasini topish uchun mollarning turiga 
qarab quyidagi formulalardan foydalanish tavsiya etiladi:
1)  qoramol  uchun  – AE=H  Pr×3,63+H  Yog‘×8,17+ 
+
H Kl×3,06+H AEM×3,81
2)  qo‘y  uchun  AE=H  Pr×4,08+H  Yog‘×9,31+H 
Kl×3,09+H AEM×3,82
3)  cho‘chqa uchun AE=H Pr×4,50+H Yog‘×8,62+H 
Kl×4,00+H AEM×4,17
Oziqlarning  to‘yimliligiga  baho  berish  usullari  ham-
ma  mamlakatlarda  ham  bir  хil  emas.  Olmoniyada  (Ger-
maniya) oziqlarning yoki ratsion tarkibining to‘yimliligini 
aniqlash  uchun  professor  Oskar  K e l n e r  usulidan  foy-
dalaniladi.  Hozirgi  davrda  bu  davlatda  qoramol,  qo‘y  va 
parrandani  boqishda  oziqlarni  sof  energiya  bo‘yicha  ba-
holash  sistemasi  joriy  qilinmoqda.  Ana  shu  yangi  usul 
yo‘lga  qo‘yilgach,  oziqlar  molning  mahsuldorligi  uchun 
belgilanadigan  energiya  saqlashi  bo‘yicha  baholash 
ko‘zda  tutiladi.  Shvetsiyada  kavshaydigan  mollarni  va 
cho‘chqani  boqishda  oziqlarni  almashinadigan  energiya 
miqdori bo‘yicha baholash qo‘llaniladi.
Angliyada  kavshaydigan  mollarga  yedirishga  mo‘ljal-
langan  yem-хashak  almashinadigan  energiyasi  bilan, 
cho‘chqa  va  parrandalarga  beriladigan  yemlar  esa  hazm 
bo‘ladigan  energiyasi  bilan,  ya’ni  oziqdagi  mavjud  jami 
energiya bilan baholanadi. Islandiya, Finlyandiya, Daniya 
mamlakatlarida  yem-хashakni  yoki  ratsionni  oziq  birli-
gi  bo‘yicha  baholash  sistemasi  qo‘llaniladi.  Shimoliy 
Amerikada oziq to‘yimliligini hazm bo‘ladigan oziq mod-
dalarning  yig‘indisi  bo‘yicha  baholash  usuli  qo‘llaniladi. 

---

77
Keyingi  yillarda  bu  yerda  ham  almashinadigan  energiya 
bo‘yicha baholash tartibiga o‘tish mo‘ljallangan.