kambag’al tabaqalari faol harakatga kela bordilar. Qo’ng’irot, Ko’hna Urganch,
Xojayli, Taxta, Porsu bekliklarida mahalliy aholi qat’iy harakatlarga chiqdi. Buning ustiga
mamlakatni boshqara olmay qolgan xonning 1918 yil yanvarida turkmanlar sardori
Junaidxonni Xivaga chaqirishi va uni bosh qo’mondon etib tayinlanishi ham vaziyatni
yanada chigallashtirib yubordi. Junaidxon tez orada Isfandiyorxonni qatl ettirib, o’rniga
uning tog’asi, irodasiz Said Abdulloni nomiga xon qilib ko’tarib, amalda yakka
hukmdor bo’lib oldi. Junaidxonning harbiy diktaturasi zulmidan og’ir aziyat chekkan
ko’plab aholi qo’shni Turkistonga qochib o’ta boshladi. Ularning ko’plari Sovetlar
tayyorlagan qizil qo’shinlar safini to’ldirib bordi. Bularniig hammasi Sovetlarga qo’l
keldi. Shu zaylda ularga qarashli Amudaryo bo’limida (Turtko’lda) N. A.
Shaydakov va N. M. Shcherbakov boshchiligida shimoliy va janubiy harbiy dastalar tuzilib,
xonlik tuzumini ag’darishga shay qilib qo’yildi. Darhaqiqat, Turkiston sovet
rahnamolari yo’l-yo’riqlari asosida harakatga kelgan qizil qo’shinlar va shuningdek,
o’zbek va turkman aholisidan tashkil topgan qo’zg’olon dastalari 1919 yil dekabri
oxirlaridan Junaidxon rejimiga qarshi harbiy yurish boshlaydilar. Bu kuchlar
Junaidga ketma-ket zarbalar berib, birin-ketin xonlik hududlarini qo’lga kiritib
bordilar. 1920 yil 2 fevralda Xiva egallandi.
Junaidxon qolgan-qutgan qo’shini bilan Qoraqum sahrosiga chekinadi. Qo’g’irchoq
xon Said Abdullo taxtdan voz kechadi. Shu tariqa, sovetlar kuchi bilan Xiva xonligi
ag’darildi va 5 kishidan iborat Inqilobiy qo’mita tuzildi. Uning tarkibiga Yosh xivaliklar va
turkman urug’-qabilalaridan vakillar kiritildi. Inqilobiy qo’mita raisi etib Yosh xivaliklar
rahbari D.Sultonmurodov saylandi. Tez orda Yosh xivaliklar ishlab chiqqan manifest e’lon
qilinadi.
> Xon va uning hukumati tomonidan mamlakatni mutlaq
boshqarishni butkul barham topdirish.
> Xiva xoniga, shaxzodalar va vazirlarga tegishli bo’lgan mablag’lar
va mulklarni xalq mulki deb e’lon qilish.
> Kambag’allar hayotini yaxshilash yo’lida yirik
zamindorlar erlaridan foydalanish.
> Bolalarni bepul o’qitish uchun xonlikning hamma
joyida maktablar ochish.
> Shaharlar va aholi manzilgohlarida bepul
shifoxonalar va sog’lomlashtirish muassasalari ochish.
> Xiva xoni va beklari tomonidan kambag’al aholidan tortib olingan
erlar, mulk va boshqa narsalarni qaytarib berish.
> Majburiy mehnatga jalb qilish (begor)ni butunlay yo’q qilish.
1920 yilning 27-30 aprel kunlari Xivada bo’lib o’tgan xalq vakillari
Do'stlaringiz bilan baham: