В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

-------------------
-------------------- -----------------------------------
П Ю қ о р и ў с я ш , б ар қ а р о р ли к
8 д а в р и н и в г қи с қ а б ў л и ш и в а т у ш и т
1 С е к в н ў си ш , н и сб ат ан у зо қ
Я 
д ав о м и й л и к к а эга б ў л га н б о сқ и ч 
а ва к е с к и н туш илга
5
 
t
-
—
*
К е с к и н ў си ш , қ и с қ а м у д д а т л и
б а р қ а р о р я и к ва ту ш и ш
i
>
t
/
—
>
.
.
1
В Н о р м а л ў с ш п , у з о қ д ав о м и й л и к к а 
б э г а бар қ а р о р ли к в а к е с к и н т у ш и ш
29.1.1-расм . Т оваряинг ҳаётийлик цикли фаэалари
V 
босқич - товарнинг ички ишлаб чикзрилишининг бутунлай тўхташ 
босқичи. Бу боскичда янги технологияни ўзлаштирувчи мамлакатлар ихтиро 
эгаси булган мамлакатлардан шу даражада ошиб кетадики, натижада ихтиро 
эгаси хлсобланган мамлакат янги технология лицензициясини сотиб, ички
547

---

шплаб чиқаришини бутунлай тўхтатиб, ички бозорни хориждан импорт қилиш 
ҳисобига тўпдиришга мажбур бўлади. Янги технолошя ихтиро қилинган 
мамлакат ҳали хорижий мамлакатларга маълум бўлмаган яиги турдаги товар 
ишлаб чиқаришни ташкил этади.
Инновацион фаолиятдага энг мухим масала - янги технологияларнинг у 
ёки бу мамлакат иқтисодий ўсишига қўшган улушини аниқлашдир. 
Технологик ривожланиш ва иқгисодий ўсиш ўртасидаги ижобий боглиқлик 
неоклассик ўсиш моделларидан бири бўлган экзоген техник ривожланиш 
модели орқали исботланган. Бу ҳакда янада аник, хулосаларни Массачусет 
технологик кнститути профессори, Нобель мукофопги совриндори Роберт 
Солоу келтириб ўтади. Р.Солоу биринчи бўлиб иқгасодий ўсишнинг муҳим 
омили капитал эмас, балки технологик ривожланиш эканлигини асослаб 
берди. Унинг 19Q9-1957 йилларни қамраб олган статистик маълумотлар 
асосидаги хрсоб-китоблари иқтисодий ўсишни таъминлашда ишчи кучининг 
кўпайиши ва капитал истеъмолининг ортиши мухим бўлганлигини, аммо хал 
килувчи омил эмаслигини кўрсатди. Шунингдек, Р.Солоу технологик 
ривожланиш натижасида қишлоқ хўжалигининг хусусий сехторида маҳсулот 
ишлаб чиқариш 60-70% га ва меҳнат унумдорлиги эса 90% га ўсганлипши 
келтириб ўтади.
Нобель мукофоти лауреата Ян Тинбергеннинг АҚШ, Германия, Буюк 
Британия ва Францияга оид 1870-1914 йилларни қамраб олувчи хисоб- 
юггоблари юкоридаги мамлакатларнинг иқгасодий ўсишида техник 
ривожланишнинг улуши - меҳнаг ва капитал каби омилларга нисбатан 
сезиларли даражада паст эканлигини кўрсатди. Бундан келиб чиқиб АҚШ бир 
қатор реал сектор тармоқларида экстенсив ривожланишдан интенсив 
ривожланиш йўлига ўта бошлади. Кейинчалик ривожланишнинг бу модели 
бошқа мамлакатларга ҳам кўча бошлади.
29.2. Технологияларни халқаро узатиш шакллари ва механизмлари
Халқаро технологик айирбошлашга инсон фаолиятининг куйвдаги тўрт 
соҳаси кенг жалб қилинади:
- илм-фан (табиатни англашнинг назарий қонуниятлари);
- техник (табиатни ўзлаштириш тажрибаси);
- ишлаб чиқаршп (моддий неъматларни яратиш);
- бошкариш (ишлаб чиқариш ва бошқа масалаларни ҳал этиш билан 
боғлиқ фаолият).
Технологияни халқаро узатиш ҳуқуқий ҳимоя билан кафолатланган. 
Жаҳоннинг кўпчшшк мамлакатларида янги технологиялар қатор хуқуқий 
дастаклар ёрдамида ҳимояланади.
Патент — хукуматнинг м^тасадци органлари томонидан ихтирочига 
бериладиган гувоҳнома бўлиб, у ихтиродан фовдаланшцца монопол хукукни 
беради. Патентнинг амал қилиш муддати 15-20 йил бўлиб, у берилган
548

---

мамлакат худудида амал қилади. Патентдан фойдаланиш хукуқини сақлаб 
туриш учун катта микдордаги патент тўловини тўлаш талаб этилади.