O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti qo‘l yozma huquqida

5-rasm. Yoy bilan dastaki payvandlash postining printsipial vlektrik va 

montaj sxemasi: a, b — o’zgaruvchan tok   bilan (G’ — g’altaklar orasidagi   

masofani  bvldiruvchi  kattalik), v, g-o’zgarmas tok bilan 

5  rasm  v  da  o‘zgarmas  tok  bilan  elektr  yoyi  vositasida  dastaki 

payvandlash  postining  printsipial  elektr  sxemasi,  5  rasm,  g  da  esa  bunday 

postning  umumiy  ko‘rinishi  ko‘rsatilgan.  Bu  holda  tok220  yoki  380  v 

kuchlanishli tarmoqdan o‘zgartirgichga keladi, o‘zgartirgich o‘zaro umumiy val 

bilan  bnrlashtirilgan  asinxron  elektr  dvigateli  va  payvandlash  generatoridan 

tuzilgan.  Bunday  o‘zgartirgichlar  kuchlanishi  25—75  v  bo‘lgan  o‘zgarmas 

payvandlash toki ishlab beradi. 

Bajariladigan  ishning  xarakteriga  qarab  payvandlash  postlarining  elektr 

energiya  manbalari  markazlashtirilgan  (gruppali)  va  individual  joylashtirilishi 

mumkin. 

Alohida 

binolarda 

payvandlash 

uskunalari 

gruppali 

qilib 

joylashtirilganda payvandlash postidan 30—40 m masofada   qo‘yiladi. 

---

25 

 

Energiya manbalari elektr payvandchining ish joyidan minimal masofada 

o‘rnatiladi.  Payvandlash  postlari  statsionar  (doimiy)  va  ko‘chma  bo‘lishi 

mumkin. Kichik o‘lchamlik buyumlarni payvandlaydigan statsionar postlar usti 

ochiq  alohida  payvandlash  kabinalariga  joylashtiriladi  (3  rasm,  a).  Ko‘chma 

postlar  katta  gabaritli  buyumlar:  uzun  truboprovodlar  (3  rasm,  b),  metall 

konstruktsiyalari, katta sig‘imli idishlar va shunga o‘xshashlarni payvandlashda 

ishlatiladi. Ishlovchilarni payvandlash yoyining ultrabinafsha nurlaridan saqlash 

uchun yonmaydigan materiallardan qilingan 1,2—1,5 m balandlikdagi ko‘chma 

shchitlar, to‘siqlar o‘rnatiladi. 

Payvandlash  ishlarining  hajmi  katta  bo‘lganda  ko‘p  postli  payvandlash 

to‘g‘rilagichlari, o‘zgartirgichlari yoki transformatorlaridan foydalanish samarali 

bo‘ladi. Bunda payvandlash toki kattaligi har bir ishchi postida ballast reostatlar 

(o‘zgarmas  tokdan  foydalanganda)  va  drossellar  (o‘zgaruvchan  tokdan 

foydalanganda)  yordamida  rostlab  turiladi.  Ko‘chma  payvandlash  postlari 

odatda  montaj  qilishda  va  remont  ishlarida  qo‘llaniladi.  Bunda  ko‘pincha 

maxsus  pritseplar  yoki  yopiq  avtomobillarga  o‘rnatilgan  ko‘chma  payvandlash 

tronsformatorlari,  payvandlash  agregatlari  va  to‘g‘rilagichlaridan  foydalaniladi. 

Bunday  pritseplar  va  avtomobillar  qurilmalar  ulangan  maxsus  rubilniklar  bilan 

jihozlangan.  3rasm.  Payvandlash  kabinalarining  turlari:  Turli  balandliklarda 

ishlaganda  elektrodlar  va  payvandchining  zarur  asboblari  uning  belbog‘iga 

osilgan  brezent  sumkalarda  yoki  maxsus  panel  yoki  yashiklarga  solingan 

bo‘ladi.  Ishda  qulaylik  va  xavfsiz  bo‘lishi  uchun  panjarali  xovazolar  yasaladi 

yoki  aravachalar  osib  qo‘yiladi.  Energiya  manbaidan  ancha  uzoqda  va 

balandlikda  ishlayotganda  payvandlash  tokini  masofadan  turib  rostlaydigan 

regulyatorlar  qo‘llaniladi.  Yopiq  tipdagi  idishlarda  payvandlashda  xavfsiz 

mehnat sharoiti yaratish uchun salt yurish uzgichlari (cheklagichlari) ishlatiladi