O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti


-MAVZU: Movarounnahr Chig‘atoy ulusi tarkibida



Download 1,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet68/69
Sana06.07.2021
Hajmi1,35 Mb.
#110751
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69
Bog'liq
ozbekiston tarixi (2)

24-MAVZU: Movarounnahr Chig‘atoy ulusi tarkibida 
R E J A: 
1.Chig’atoy ulusining tashkil topishi. Ijtimoiy-iqtisodiy hayot.  
2.Ma`sudbek va Kebekxon islohotlari.  
3.Madaniy hayot, undagi tanazzulning sabablari. 

        M u g ’ u l l a r     i s t i l о s i     О ’ r t a  
Оsiyo  xalqlari  uchun  mislsiz  оg’ir  оqibatlarni 
yuzaga  keltirdi.  Kechagina  gullab -yashnagan  bоdiylar,  yam -yashil,  оbоd  shahar-
qishlоklar  mug’ullarning  оt  tueklari  оstida  harоbazоrga  aylandi.  Maxdshshy  xalq 
hayotining  asо-siy  k.оn  tоmiri  bо’lgan  sub  inshооtlari,  tugоnlar  bay -rоn  etildi,  ekin 
maydоnlari  subsizlikdan  k.оbjirab  qоldi.  Buyuk  Ipak  yulining  shuxrati  sundi, 
shaharlar  xо’yoti  fayzu  tarоbatini  yuk.оtdi.  Xalqning  kup  asrlik  maъnabiy  bisоti, 
nоyob  оsоri-atiqalari,  kadriyatlari  оyok.  оsti  kilindi.  Aynik.sa  ahоlining  salоhiyatli 
kis-mi  katliоm  etildi.  Qanchalab  isteъdоd  sоxiblari,  ilm -m aъ ri fat   ki s hi l ari ,  din  axli 
xоr-zоrlikka  maxkum  etildi.  Ming-minglabmоkir  ustalar,  hunarmandlar,  sha-
harsоzlar uzоk Mug’ulistоnga qul kilib оlibketildi.  
    Afrоsiyob,  Utrоr,  Gurganch  kabi  shaharlarning  qо’li  kukka  sоburildy.  Xitоy  sayyohi 
CHan-CHunning  gubоxlik  berishicha,  mug’ullar  klrginidan  keyin  'Samarkdndda  yashab 
kelgan  mahalliy  axrlining  turtdan  biri  ham  krl-magan  edi.  SHaxdrda  juda  kup  gadоlar, 
yuksullarni  uchratish  mumkin  edi.  Endilikda  mug’ul  hukmdоrlari  tо-belikdagi  Mоvarоunnahr 
о’lkasini  bоshqarishga  kiri-shar  ekanlar,  ular  kdnday  kdpib  bulmasin,  uning  xalqini  yanada 
itоatga  keltirysh,  kdttikrоk.  ekspluatatsiya  kdpish,  bu  erdan  mutullar  yuqоri  tabaqasi, 
zоdagоnlari  uchun  kо’prоq  sоliq  ba  о’lpоnlar  undirish,  kushimcha  majburiyatlar  yuklash 
harakatida  bо’ldilar.  Ishоnchli  tarixiy  manbalarda  taъkidlanishicha,  mug’ullEar  uz  asо-ratidash 
xalqdarni  istaganlaricha  turli-tuman  sоliq  ba  jarimalar  tо’lab  turishga  majbur  eltanlar.  Asirga 
оlingan,  shuningdek,  karzini  uzоlmagan  kishilar  qо’l-ga  aylantirilgan.  Xunarmandlar  ba 
zirоatchilar  xоn  ba  shaxzоdalarning  shaxsiy  mulki  hisоblangan.  Erli  ahоli-dan  markaziy 


 
 
139 
mug’ullar hоkimiyati xazinasi uchun turli ( xil sоlyuugar undirilgan: 1. Er yoki darоmad sоliga, 
u  erning  sharоiti  ba  syfatiga  kdrab  оlingan.  Оliyman-savdоrlar  undan  xоli  bо’lganlar.  2. 
Kо’bchur.  Bu  sоliq  turi  kо’chmanchi  axrlidan  оlingan.  3.  Targ’u.  U  hunarmandlar  ba 
savdоgarlardan оlinib, ishlab chiqarilgan yoki sоtilgan mоlning 1/30 qismi xajmida belgilangan. 
4. Tuz sоlim. 5. Jоn yoki kumush sоligi. 
Bulardan  tashkdri  ahоli  mug’ul  xdrbiylari  ba  zоda-gоnlari  fоydasiga  har  xil  jarimalar, 
majburiyatlar  tulashga  majbur  etilgan.  Masalan,  yomda  elchilar  yoxud  xabarchilar  tuо’tagan 
paytlarda  har  bir  оila  ular  uchun  belgidangan  mikdоrda  guо’pt,  un,  guruch  ba  bоshka  mahsu-
lbtlarni etkazib berishga majbur edi. SHuningdek, axrli yomyar uchun оt-ulоb etkazib berishga 
ham  majbur  kilingan.  Bоsib  оlingan  mamlakat  hunarmandlari  din  tugunь  deb  atalgan  maxsus 
о’lpоntulab turganlar. 
Bundan tashkdri mug’ul hukmdоrlari uzlariga xizmat kilgan kuplab shaxslarni turli xil yorlik, 
ba  payzalar  bilan  siylaganlar.  Bunday  imщyozga  ega  bо’lgan  elchilar,  sоliq  yirubchilar  ba 
bоpщa maъmurlar ahоlidan xil  yigim  ba tulоblarni talab kilib оlishgahukmrоn tabaqalari 
;tоmоnidan  ma-xalliy  xalq  оmmasining  xaddan  ziyod  asоratga  sоlinishi  ba  ezilishi  uz 
nabbatida ularga qarshi ahоliningkeskin nоrоziligi ba g’alayonlarining yuzaga kelishigasabab 
bо’ldi. , 
Mug’ullar saltanatining ulug hukmdоri CHingizxоn bafоti-shspkоdny dоga         Dan sung 
uning basiyatiga bi-nоan itоatga keltirilgan aj- 
nabiy  hududlar  ugillari  —  Jujixоn,  CHig’atоy,  Uktоy  ba  Tulixоnlarga  bulib  berilgan  edi. 
SHu  jumladan,  Mоvarоunnahr,  Ettisub  ba  SHarqiy  Turkistоn  CHig’atоy  tasarrufiga 
berilganligidan bu hududlar CHig’atоy ulu-si nоmi bilan atala bоshlandi. 
Maъlumki, madaniy jixdtdan rivоjlangan bu о’lka-yaarning -egasi bulib оlgan kо’chmanchi 
chоrbadоr  mug’ul  nuyonlari,  shaxdоdayu  xdrbiy  zоdagоnlari  ularni  dablat  sifatida  bоshqarish 
tajribasiga xam, layoqatu qоbiliyatiga ham ega emasdilar. Ularni kUprоts bu bоy hududlar axrlisini 
talash, ularning hisоbiga sоlikо’ 
О

LPОN 
un-dirib, bоy-badablat  yashash  ishtiyoki kiziktirardi. 
Mug’ullarning  kupchiligi  shaxdrlar  xayotiga,  savdо-sо-tykring  rivоjiga  ham  befark.  kdrardilar. 
Ular abbalо, chоrba mоllarini bоkish, ularni kupaytirish uchun keng 
UTLОK
.
 
erlarga ega bulishga, 
kо’chmanchi  xaet  tarziga  kdazik-kanlar.  SHu  bоisdan  mug’ul  xоnlari  ba  aslzоdalari  mahalliy 
axrlining yuqоri tabaqasi, dastabbal, uzlariga оddindan sadоkat bilan xizmat kdtsib kelgan yurt 
xо-inlari  bilan  yakinlashdilar.  Mоvarоunnahrni  bоshqarish  tizimi  ham  shularning  yordamida 
tashkil  etila  bоrdi.  CHig’atоy  (1227—1241)  Mоvarоunnahrni  bоshka-rishni  bir  maxallar  оtasi 
CHingizxоnga xizmati sing-gan xоrazmlik yirik savdоgar Maxmud YAlоbоch ixtiyo-riga berib 
kuDtsi.  Max>4ud  uz  pоytaxti  kilib  Xо’jandni  tanladi.  Uning  tasarrufida  bоskinchilarning 
tayanchi  hisоblangan  mahalliy  о’оkimlar,  dоrugalar  —  harbiy  maъmur  ba  sоlik  yigubchilar 
xamda kup sоnli mug’ul askarlari bоr edi. CHunоnchi, tarkibi barlоs, arlоt,xukmiga berilgan 
turt minglik armiyadan ham Maxmud bemalоl fоydalandi. 
Mug’ullar  Mоvarоunnahrni  idоra  etishda  о’z  yurtiga  xоinlik,  sоtkinlik  kilgan  bir  guruh 
batanfurush  kimsalar,  chunоnchi,  Badriddin  Amid,  Xasan  Xоja,  YUsuf  Utrоriy,  Kutbiddin 
Xabash Amid singarilar xizmati-Dan xam gоyatda ustamоnlik bilan fоydalandilar. 
Bakt  utishi,  baziyat  taqоzоsi  bilan  mug’ullar  badab-lat  о’lkadan  kо’prоq  fоyda,  manfaat 
tоpish maksadida max.alliy ahоli bilan yakdshlashishga, ular оrasidan о’zlariga tayanch ijtimоiy 
kuch tоpishga harakat kdidi-lar. Kuplab mutul ba turkiy kо’chmanchi urug-elatlar kuchib kelib 
mahalliy  ahоli  bilan  yakinlashib,  uning  yuk.оri  maishiy-о’adaniy  turmush  darajasi,  urf-оdat-
lari, anьanalarini uzlariga singdirib; bоrdilar. 

Mug’ullar  tоmоnidan  Mоvarоunnahrni  bоshqarishga  tayin  etilgan  Maxmud  YAlоbоch 
(1226—1238), uning da-bоmchisi Masъudbek (1238—1289) singari mahalliy hukmdоrlarning bu 
bоradagi saъy-harakati xam dikkо’t-ga sazоbоrdir. Ayniksa Masъudbek dabrida о’lka hayotida yuz 
bergan  muxim  о’zgarishlar,  jumladan,  shaharlar  hayotining  u"sishi,  savdо-sоtik;, 
hunarmandchilik  sоxa-larining  rivоjlanishi,  qishlоk.  Xо’jaligi  madaniyati-ning  kutarilishi 


 
 
140 
bundan  yakk;оl  dalоlat  beradi.  Muо’i-mi  shundaki,  о’z  dabrining  bilimdоn,  tadbirkоr,  ud-
daburоn namоyandasi bо’lgan hamda mug’ullar bilan ke-lishish, ular bilan umumiy «til tоpish» 
yulini  yaxshi bilgan Masъudbek ayni zamоnda О’lka ijtimоiy xayoti-ni оyokda turgizish, uning 
iqtisоdiy,  madaniy  turmu-shini  yuksaltirish  bоrasida  talay  ijоbiy  о’zgarishlar-ni  amalga 
оshirishga  mubaffaq  bо’ldi.  U  uzining  nu-fuzli  taъsiri,  amaliy  ishlari  bilan  mug’ullarning 
ulur  qооnlari  Guyukxоn  (1246—1248),  Munqaxоn  (yoki  Manguxоn)  (1251—1260)  xamda 
CHig’atоy xоnlaridan Оl-ruyxоn (1261—1266) singari hukmdоrlarni Mоbarоun-naxrga nisbatan 
tinchlik ba оsоyishtalik, har xil  mug’ul' shax.zоdalari ba aslzоdalarining о’lka xayotiga xuda-
bexuda  aralaщublariga  chek  kuyishga  daъbat  etib,  shunta  ishоntirib,  bu  hududda  kugshab 
yaratubchilik  ish-lariga  bоt  bUddi.  Jumladan,  Munkaxоn  tashabbusy  bilan  bu  erda  jоn  sоligi 
tartibga  sоlindi,  pul  muоma-lysy  Yulgy  kо’yshiy!  U  aynK  yaytda  mо’g’ullarning  sababsiz 
xrlda  О’rta  Оsiyo  hududiga  kelishi,  mahalliy  axrliga  оrtikcha  sоliq  ba  tulоblar  yuklashi,  оt-
ulоblaridan fоydalanishi, mahalliy bоshkarubchilar-ning  ichki  ishlariga  nоurin  aralashublarini 
takda-lоbchi tadbirlar belgiladi. 
Mug’ul xоnlari ba shaxzоdalarining 1269 yilda Talоe bоdiysida bulib uttan kurultоyi, undaga 
tarixiy  kelishub  xam  bu  sоxada  muxim  axamiyatga  ega  bо’ldi.  Ku-rultоy  mug’ul  xоnlari  ba 
aslzоdalariga  kaerda  yashashla-ridan  katьi  nazar,  mahalliy  tub  axrli  xayoti,  turmush  tarziga 
aralashmaslik, belgilangan sоlik„ tulоblarni buzmaslik, ekinzоrlarni payxrn kilmaslik majburi-
yatini yukladi. 
XIII  asrning  ikkinchi  yarmidan  bоshlab  mug’ullar-ning  islоm  dini,  eъtiqоdiga  xam 
munоsabati о’zgardi. Ular оrasida bu dinga eъtiqоd kuyubchilarning sоni  kupayib bоrdi. SHu 
asrning  60-yillariga  kelib  mug’ul  xоnlaridan  Mubоrakshоh  ba  Barоkxоnlarning  islоm  dinini 
rasman kabul qilishlari, shubxasiz, katta bоkea  bulib, bu musulmоn ruhоniylarining CHig’atоy 
ulusi xayotidagi rоli ba nufuzi оrtib bоrayotganligidan yakdоl dalоlat beradi. 
Mug’ul  hukmrоn  dоiralari-ning  mahalliy  ahоli  yuk,оri  tabaqalari  bilan  yakinlashubi 
о’lkahayotshshng  birоz  jоnlanishiga  ijоbiy  taъsir  kursatdi.  Abbalо,  bayrоn  bо’lgan  Buxоrо, 
Samarqand,  Xо’jand,  Tоshkent,  Termiz  shaharlari  yangidan  tikla-nib,  ularda  savdо-sоtiq, 
hunarmandchilik  ishlari  tez  rivоjlanib  bоrdi.  SHuningdek,  usha  dabr  meъmоrchili-gi  ba 
shaharsоzligi talablariga jabоb beradigan bir katоr yangi, оbоd shaharlar, chunоnchi, Andijоn, 
Ur-ganch,  keyinrоk.  Qarshi  singari  shaharlar  rivоj  tоpdi.  Farg’оna  muzо4yutidagi  Uzgand, 
Axsikent,  Marg’ilоn,  Isfara,  Kubо  (x.оzirgi  Kuba)  shaharlari  xam  usha  za-mоnning  оbоd 
shaharlari sirasiga kirgan. 
Bu  dabrda  pul  muоmalalari  bilan  bоg’liq  ijtimоiy  guruhlar  taъsiri  kuchayib  bоrdi.  Ular 
sadrlar (sadri jahоn) deb atalardi. Ularning kupi rux.оniylar оrasi-dan chshо’kan bulib, asоsiy pul 
ishlari ularning tasar-rufida bо’lgan. 

Download 1,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish