Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

3.3. Ko‘priklar 
   Ko‘priklar  asosan  quyidagi  holatlarda  quriladi:  noqulayliklarni  bartaraf 
etish  maqsadida  daryolar  va  boshqa  suv  xavzalari  ustidan,  yo‘llar  ustidan 
(puteprovodlar). jarliklar va qiyaliklar orqali (estakadalar) o‘tkaziladi; vazifasiga 
ko‘ra; temir yo‘l ko‘priklari, avtomobilь yo‘llari ko‘priklari, shahar ko‘priklari, 
piyodalar  uchun  ko‘priklar,  bundan  tashqari  transport  vositalarining  birgalikda 
o‘tishilari  uchun,  suv  ta’minoti uchun  (akveduklar). neft va gaz  maxsulotlarini 
o‘tkazish uchun quriladi; ishlatiladigan qurilish materiallari bo‘yicha: - yog‘och 
ko‘priklar, tosh ko‘priklar, temir-beton ko‘priklar, temir ko‘priklar bo‘ladi. 
   Ko‘priklar qurilishiga sarflanadigan harajatlar yo‘l qurilishining   15 % ni, 
tez yurar yo‘llar qurilishida esa undan ham ko‘proqni tashkil etadi. Ko‘priklarga 
mustahkam,  ishonchli  va  umrboqiy  bo‘lishi  uchun  alohidagi  talablar  qo‘yiladi: 
ko‘prik konstruksiyalarini zavodda industrial usulda tayyorlash, montaj ishlarini 
mexanizatsiyalashtirish  va  o‘z  navbatida  ishlarni  tez  va  yuqori  sifatda 
bajarilishini ta’minlash talablari qo‘yiladi. 

---

  51 
 
 
   Ko‘priklar, odatda, ustunlar va oraliq qurilmalardan tashkil topadi. Oraliq 
ko‘prik  qurilmalari  daryo  (suv  transportlari  qatnovi  o‘tgan  joylar)  va  qirg‘oq 
(qolgan  qismi)  turlariga  bo‘linadi.  Oraliq  ko‘prik  qurilmalarining  qatnov  qismi 
asosiy  yuk  ko‘taruvchi  konstruksiyalardan  pastda  va  yuqorida  joylashishi 
mumkin.  Ko‘prik  ustunlariga  yuklar  ustun  tirkaklari  orqali  uzatiladi.  SHunday 
sistemalar  ham  uchraydiki  (masalan,  ramali),  ularda  oraliq  qurilma  ustunlar 
bilan birgalikda yaxlit sistemani tashkil etadi. 
   Ko‘priklarning  asosiy  o‘lchamlari:  to‘liq,  uzunligi  L;  oraliq    qurilmalar 
ustunlarining  markazlaridan  o‘lchanadigan  I
1
,  I
2,
  I
3
.,  hisobiy  oralig‘i;  ustunlar 
oraliqlari  I
01
,  I
02
,  I
03
;  qatnov  qismining  va  piyodalar  yo‘lining  kengligi. 
Konstruksiyaning balandlik bo‘yicha holati satxlar (otmetka) bilan belgilanadi. 
  Suv  tarnsporti  qatnaydigan  joylardagi  ko‘priklar  balandligi  hamda  asosiy 
oraliqlarning o‘lchamlari odatda suv transportini o‘tkazish shartidan aniqlanadi. 
Puteprovodlar uchun oraliq, uzunligi va ko‘prik balandligi uning ostidan o‘tgan 
yo‘lning gabaritlaridan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Boshqa vaziyatlarda esa 
qatnov  qismining  satxi  odatda  ko‘prik  ustidan  o‘tuvchi  yo‘lni  trassalash 
shartlaridan  kelib  chiqiladi.  Oraliqlar  soni  va  uzunligi  ko‘prik  loyihasini  bir 
nechta  variantlarini  taqqoslash  orqali  iqtisodiy  tejamli  variantidan  kelib 
chiqiladi.  qatnov  qismining  va  xizmat  trotuarlarining  kengligi  hamda  ko‘prik 
osti  erkin  soxasining  kengligi  va  balandligi  ma’lum  tartibda  harakatlanadigan 
transportini  to‘xtovsiz  xarakatini  ta’minlashi  lozim.  MDX  davlatlarida 
ko‘priklarning  qatnov  qismining  kengligi  bitta  temir  -  yo‘l  uchun  4,9  m.ni 
(xizmat  trotuarlari  bilan  birgalikda)  tashkil  etadi.  Avtomobil  yo‘llari  uchun 
mo‘ljallangan ko‘priklarning qatnov qismlari esa harakatlanadigan avtomobillar 
uchun  ajratilgan  polosalar  soniga  bog‘liq  (polosalar  kengligi  3,5-3,75  m 
bo‘lganda). 
   Ko‘priklar asosiy konstruksiyalari bo‘yicha quyidagi guruhlarga ajratiladi: 
to‘sinli  ko‘priklar,  arkali  ko‘priklar,  ramali  ko‘priklar,  osma  ko‘priklar,  vant 
sistemali  ko‘priklar,  aralash  konstruksiyali_ko‘priklar.  Alohidagi  ko‘priklarni 

---

  52 
 
 
suv-ustida  bevosita  joylshtirilgan  ko‘priklar,  ajraluvchi  ko‘priklar  va  yig‘ma 
ajralma ko‘priklar tashkil etadi.