Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
Nazorat savollari 
1. 
Qurilishida mehnatni muhofaza qilish ishlarini tashkil qilish qanday 
amalga oshiriladi? 
2. 
 Gidrotexnika inshootlariningturlari 
3. 
Gidrotexnika 
inshootlarining 
xavfsizligini 
ta’minlash  yuzasidan 
foydalanuvchi tashkilotning majburiyatlari nimalardan iborat? 
 
 
 
 
 
 

---

  46 
 
 
III BOB. SANOAT VA MUHANDISLIK INSHOOTLARIDAGI  
BINOLARNING TURLARI 
 
3.1. Bir qavatli sanoat binolari 
Bir  qavatli  {sanoat,  qishloq  xo‘jalik  va  boshqa)  binolarning  temir  beton, 
aksariyati  sinchli  konstruksiyalardan  iborat  bo‘lib,  ayrim  qismlari,  temirbeton 
ustunlar va stropil to‘sinlari, fermalar va arkalardan, zarur xollarda esa kran osti 
va bog‘lovchi to‘sinlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bunday binolarda asosiy  yuk 
sinchga  -  karkasga  tushadi,  devorlar  esa  to‘sib  turadi.  Ayrim  xollarda  sinch 
to‘liq bo‘lmagan konstruktiv sxemalar qo‘llaniladi, ularda chetki ustun qatorlari 
o‘rniga yuk ko‘taruvchi devorlar tiklanadi. Temir-beton sinchlarning oralig‘i 6, 
12,  18,  24,  30,  36  m,  ustunlar  qadami  6  va  12  m  qilib  loyihalanadi.  Ko‘prik 
ustunlar  orasi  12*24m,  12*30m  o‘lchamda  olinadi.  Ko‘prik  krani  bo‘lgan 
binolarda  to‘g‘ri  to‘rtburchak  kesimli  ustunlar  va  kranosti  to‘sinlari  uchun 
konsolli ustunlar qo‘llaniladi. 
  Kransiz  binolarda  konsolsiz  to‘g‘ri  to‘rtburchak  kesimli  ustunlar 
qo‘llaniladi.  Temir-beton  ustunlar  stakan  turidagi  poydevorga  bikr  qilib 
o‘rnatiladi.  Ustunlarga  yuqoridan  stropil  to‘sini,  ferma  yoki  arka  tiraladi. 
To‘sinlar  ustunlarga  gaykalar  va  ustunlardan  chiqarilgan  anker  boltlari 
yordamida  biriktiriladi.  Harorat  chokini  yaratish  uchun  to‘sin  ustun  bilan 
qo‘zg‘aluvchi tayanch bilan biriktiriladi. 
   Stropil  konstruksiyalar  ustiga  6  yoki  12  m  oraliqli  temir-beton  panellar 
yotqiziladi.  Temir-beton  panellar  oldindan  ajratilgan  detallarning  to‘singa 
tayangan  joylarini  payvandlash  yordamida,  shuningdek  panellar  orasidagi 
choklarni  yaxlitlash  tufayli  o‘z  tyokisligida  bikr  diafragmani  tashkil  qiladi,  u 
boshqa  konstruksiyalar  (kran  osti  va  bog‘lovchi  to‘sinlar,  bog‘lanishlar)  bilan 
birgalikda butun binoning fazoviy bikrligini va mustahkamligini ta’minlaydi. 
   Bir  qavatli  binolarning  ustyopmalarida  yupqa  devorli  temir-beton 
konstruksiyalar qo‘llaniladi: uzun va qisqassilindrik qobiqlar, ikkilamchi egriligi 
bo‘lgan qobiqlar va h.q 

---

  47 
 
 
  Temir-beton  kranosti  to‘sinlari  6  yoki  12  m  kesimi  tavrli  va  qo‘shtavrli 
qilib  loyihalanadi.  Kranosti  to‘siniga  vertikal  va  gorizontal  yuklar  uzatiladi. 
SHuning  uchun  to‘sinning  gorizontal  yo‘nalishdagi  bikrligini  orttirish  uchun 
tokchaning  kesimi  orttiriladi.  Ko‘ndalang  kesimning  tavrsimon  shakl  bo‘lishi 
relьsli yo‘lni kranosti to‘siniga mahkamlashni ham qulaylashtiradi. 
  Kranosti to‘sinlari ikki krandan tushadigan yuklarni, xususiy massasini va 
kran  yo‘li  massasini  inobatga  olib  hisoblanadi.  Vertikal  va  gorizontal  kran 
yuklari  1,2  ga  teng  bo‘lgan  dinamik  koeffitsient  bilan  kiritiladi.  Kranosti 
to‘sinlari  ustunlarning  konsollariga  tiraladi.  Ularni  ustunlar  bilan  va  bir  -  biri 
bilan  oldindan  qo‘yilgan  detallarga  payvandlanadi.  Bino  sinchini  devor  bilan 
to‘ldirish  uchun  temir-beton  devor  panellari  qo‘llaniladi.  Isitiladigan  binolarda 
sovuq o‘tkazmaydigan panellar qo‘llaniladi, ular ikki qatlamli yoki engil temir-
betondan bir qatlamli bo‘lishi mumkin. 
   Texnik  iqtisodiy  taxlilning  ko‘rsatishicha,  yig‘ma  temir-beton  sinchli  bir 
qavatli  binolar,  po‘lat  sinchli  binolardan  tejamliroqdir.  Masalan,  ustunlar  turi 
6*24  m  bo‘lgan  binoda  po‘lat  fermalarni  oldindan  zo‘riqtirilgan  temir-beton 
ferma  bilan  almashtirganda  binoning  1  kv.m  yuzasiga  sarflanadigan  po‘lat 
miqdori 2,5 marta kamaygan.