Менежмент асослари

Айланма маблағлар таркиби ва структураси 
 
Айланма маблағлар (100%) 
Айланма ишлаб чиқариш 
фондлари
(70%) 
Муомала фондлари (30%)
Шаклланиш манбалари бўйича айланма маблағлар корхона ўз маблағлари 
ва қарзга олинган маблағларига бўлинади. 
Қарзга олинган маблағлари - бу банк кредитлари, кредиторлик қарз 
(тижорат кредити) ва бошқа пассивлар. 
Корхонанинг самарали иши - бу минимал харажатлар қилиб максимал 
натижаларга эришишдир. Харажатларни камайтириш - бу аввалом бор, корхона 
айланма 
маблағларини 
шакллантириш 
манбалари 
структурасини 
оптималлаштириш, яъни ўз кредит ресурсларини оқилона уйғунлаштириш. 
Корхона айланма маблағлари доимо ҳаракатда бўлади. Муомала 
соҳасидан улар ишлаб чиқариш соҳасига ўтади ва ҳоказо. Айланма маблағлар 
айланиши корхона томонидан моддий ресурслар ва ишлаб чиқариш учун зарур 
бошқа элементлар тўланган вақтдан бошланади ва бу маҳсулотни сотишдан 
олинган тушум кўринишида харажатлар қопланиши билан тугайди. 
Кейинчалик пул маблағлари яна корхона томонидан моддий ресурслар олиш ва 
уларни ишлаб чиқаришга киритиш учун ишлатилади. 
Ишлаб чиқа-
риш заҳира-
ларида
Ишлаб чи-
қариш жа-
раѐнида
Келгуси 
давр хара-
жатлари
Омборларда-
ги тайѐр 
маҳсулот
Жўнатилган 
ва йўлдаги 
товарлар
Пул маблағлари
Дебиторлик 
қарздорлик
Банкларда жорий 
ҳисоб рақамлари 
Ҳисоб-китоб-
лардаги 
маблағлар 
Нормалаштириладиган тайѐр 
маҳсулот 
Нормалаштирилмайдиган
айланма маблағлар 

---

79 
Айланма маблағлар тўлиқ айланадиган, яъни ишлаб чиқариш ва муомала 
даврини ўтадиган вақт айланма маблағларнинг айланиш даври дейилади. Бу 
кўрсаткич корхонада (ѐки тармоқда) маблағлар харакатининг ўртача тезлигини 
тавсифлайди. У маълум турдаги маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш 
муддатига мос келмайди. 
Айланма маблағларни бошқариш энг кам миқдордаги айланма маблағлар 
билан маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш жараѐнининг узлуксизлигини 
таъминлашдан иборат. Бу корхона айланма маблағлари доиравий айланишнинг 
барча босқичлари бўйича мос шаклда ва минимал, лекин етарли миқдорда 
тақсимланиши лозимлигини билдиради. Айланма маблағлар ҳар доим бир 
вақтнинг ўзида доиравий айланишнинг учала босқичида мавжуд бўлади ва пул 
маблағлари, материаллар, тугалланмаган ишлаб чиқариш, тайѐр маҳсулотлар 
кўринишида намоѐн бўлади. 
Корхоналар ўз-ўзини молиялаштирадиган ҳозирги шароитда айланма 
маблағларга бўлган эҳтиѐжни тўғри аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. 
Корхонанинг нормал фаолиятини ташкил этиш учун зарур бўлган 
айланма маблағларнинг иқтисодий асосланган миқдорларини ишлаб чиқиш 
жараѐни айланма маблағларни нормалаштириш дейилади. Шундай қилиб, 
айланма маблағларни нормалаштириш доимий минимал ва шу билан 
биргаликда етарли бўлган моддий бойликлар заҳираларини, камаймайдиган 
тугалланмаган ишлаб чиқариш заҳираларини ва бошқа айланма маблағларни 
шакллантириш учун зарур бўлган айланма маблағлар суммасини аниқлашдан 
иборат. Айланма маблағларни нормалаштириш ички заҳираларни аниқлаш, 
ишлаб чиқариш давомилигини қисқартириш, тайѐр маҳсулотнинг тезроқ 
сотилиши имконини беради. 
Ишлаб чиқариш заҳираларидаги, тугаланмаган ишлаб чиқаришдаги, 
корхона омборларидаги тайѐр маҳсулот қолдиқларидаги айланма маблағларни 
нормалаштирилади. Булар нормалаштириладиган айланма маблағлардир. 
Айланма маблағларнинг қолган элементлари нормалаштирилмайдиган деб 
аталади. Айланма маблағларни нормалаш жараѐнида айланма маблағлар 
нормаси ва нормативи аниқланади. 
Айланма маблағлар нормаси корхонада товар-моддий бойликларнинг 
минимал заҳираларини тавсифлайди ва деталлар заҳира кунларда, заҳира 
нормаларида, ҳисоб бирлиги суммаларида ва ҳоказоларда ҳисобланади. 
Айланма маблағлар нормативи-айланма маблағлар нормасининг нормаси 
аниқланган кўрсаткичга купайтмаси сўмларда ҳисобланади. 
Айланма маблағларни нормалаш Н
ам
қуйидагича ифодаланади: