A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

 
 
 

---

 
77
4-bob. Mantiqiy elementlar 
 
4.1.  Mantiq algebrasining asosiy tushunchalari 
 
Хalq xo’jaligining hamma tarmoqlarida mehnat unumdorligi bilan mos 
ravishda avtomatlashtirish darajasining o’sishi elektr qurilmalari sxemalarining 
murakkablashuviga olib keladi. Bu sxemalardagi asosiy qurilma rele  hisoblanadi. 
U qoidaga binoan, elektr signallarining ko’payishi, kuchayishi va bloklash uchun 
xizmat qiladi. Relelar ishining ishonchligi esa yuqori emas. Relening 
qo’zg’aluvchan elementlari deyiladi, tebranishdan vintli birikmalarning mexanik 
mustaxkamligi buziladi, kontaktlar kuyadi va xokazo. Shuningdek tashqi omillar,  
ya’ni xaroratning ko’tarilishi, chang, agressiv muhit ta’siri metall narsalarning 
oksidlanishiga, elektr ulanishning buzilishiga olib keladi. Bundan tashqari rele juda 
hajmdor qurilma. U ishlayotganda shovqin va tebranishlar tarqatadi. Ular katta 
og’irlikka va inersionlikka ega.  
Zamonaviy elektronikada rele qurilmalari o’rniga ularning vazifasini to’la 
bajara oladigan kontaktsiz elementlar qo’llaniladi. Releli va kontaktsiz sxemalarda 
signalning o’tishi maxsus matematik apparat yordamida yoziladi. Bu to’g’rida 
quyida tushuncha beriladi. Mantiq algebrasi fikrlar orasidagi turli mantiqiy 
bog’lanishlarni o’rganadi va faqat ikkita qiymat xaqiqiy “I” va sohta “O” bilan ish 
ko’radi. Mantiq algebrasida uchta asosiy mantiqiy funksiya bor. 
1. Mantiqiy ko’paytiruv, ya’ni kon’yunksiya “VA”. 
2. Mantiqiy qo’shuv, ya’ni diz’yunksiya “YoKI”. 
      3. Mantiqiy inkor “YO’Q”.  
 
Logika algebrasi - bu 0 va 1 qiymatlarini qabul qilib, o’zgaruvchan 
kattaliklar o’rtasidagi bog’liqliqni o’rganadigan analiz va sintez matematik 
apparatidir. Bu ikkita qiymatga har hil o’zaro qarama-qarshi hodisalar, shart va 
holatlar qo’yiladi. Masalan, kontaktning ulanishi-1, kontaktning ajralishi-0: signal 
mavjudligi-1, signalning yo’qligi-0: yopiq zanjir-1, ochiq zanjir-0.   Bu 
yerda 

---

 
78
shuni nazarda tutish kerakki, 0 va 1 raqamlari miqdoriy nisbatni anglatmaydi va 
son ham emas, balki ular simvol hisoblanadi.