Tayanch so‘zlar: Tarbiya ,ta’lim,faoliyat,bolalar,yosh,o‘yin,qonun
105
Ta’lim sohasida jumladan uning birinchi pog‘onasi hisoblanmish
maktabgacha ta’lim sohasida ham katta o‘zgarishlar qilinmoqda.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda ta’lim muassasalari faoliyatini
meyorlashtiruvchi «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun,«Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi», «O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim to‘g‘risida»gi Nizom,
«Maktabgacha yoshdagi bolalarni ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablari»
kabi muhim davlat hujjatlari qabul qilindi.
Isloh etish jarayonida bolalarga ta’lim va tarbiya berish vazifalari,
mazmuni, shakl va uslublari, shuningdek pedagogika fani taraqqiyotining ustivor
yo‘ nalishllari qamrab olinmoqda.
Bugungi maktab boJasidan aniq biJimJargina emas, fikrlash ko‘nikmasi,
kattaJar hamda sinfdosh o‘rtoqlarini tushunish, ular biJan hamkorlik qilish taJab
etiJadi. Shuning uchun bolaning maktabga qadam qo‘yayotganida nechog‘li
bilimga ega ekanligi emas, balki uning yangi bilimlarni egallashga tayyorligi, atrof
olamga moslashish ko‘nikmasi, voqea-hodisani mustaqil ravishda tahlil etishi
muhimroq hisoblanadi.
Boiani biror narsaga o‘rgatishgina emas, unda o‘z kuchiga ishonchni
orttirish, o‘z g‘oyasini himoya qilish, mustaqil ravishda bir qarorga kel ish
ko‘nikmasini shakllantirish ham muhimdir.
«O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim to‘g‘risida»gi Nizomga
muvofiq bola maktabgacha ta’limni uyda ota-onaning mustaqil ravishda ta’lim-
tarbiya berishi orqali yoki maktabgacha ta’lim muassasalarida, shuningdek,
maktabgacha ta’Jim muassasalariga jalb qilinrnagan bolalar uchun maktabgacha
ta’lim muassasalarida, maktablarda, maxallalarda tashkil etilgan maxsus guruhlar
yoki markazlarda oladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning maktab ta’limiga o‘tishi xamisha
uning hayoti, axloqi, qiziqish va munosabatlarida jiddiy o‘zgarishlarni yuzaga
chiqaradi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim
muassasasida yoki oilada maktab ta’limiga tayyorlash, uni murakkab bo‘lmagan
bilim, ko‘nikma va malakalar bilan tanishtirish kerak bo‘ladi. Bunday tanishtiruv
moslashuv davrining jiddiy qiyinchiliklaridan xalos bo‘lishga yordam beradi.
MTMsi bilan maktab o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik katta maktabgacha
yoshdagi bolalar va maktabning boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’lim-tarbiya
berish sharoitini yaqinlashtirishga yordam beradi. Shunday ish tutilganda
bolalarning maktab sharoitiga moslashishi ancha engillik bilan o‘tadi. Bolalar
maktab sharoitiga tabiiy moslashib ketadilar, bu esa o‘z navbatida maktabda
o‘qishning birinchi kunidan boshlab ta’lim-tarbiya ishining samarasini oshiradi.
Zero, maktabgacha ta’ l im muassasasi xodimlari biri nchi sinfda bolalar
oldiga qo‘yiladigan talablarni yaxshi bilishlari, maktabga tayyorlov guruhidagi
bolalarn i shunga muvofiq ravishda ta’ lim olishga tayyorlashlari kerak.
Maktab bilan MTM o‘rtasidagi uzviy aloqa murakkab va ko‘p
tomonlama tuzilishga ega. Unda ta’lim-tarbiyaviy ishlarning mazmuni, metod
va usullari, tashkiliy shakllari, shuningdek bolalarni tarbiyalash shart-
sharoitlari va pedagogik talab kabi etakchi tomonlari ni ajratib ko‘rsatish
mumki n. Bunda
106
quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak:
1.Maktab talabi nuqtai nazaridan bolalar bilimlarni chuqurroq egallab
olishlari lozim.
MTM nuqtai nazaridan bolalarni maktab talabi darajasidagi bilim, malaka,
kunikmalar bilan qurollantirish
Bolalarning maktabga ruxiy tayyorligi. Bu erda vazifa bolalar mehnatning
har kanday turiga tayyor turishlari, ularda aqliy mehnat-bilishga qiziqishni
o‘stirishning kelajakdagi mustaqil faoliyatga tayyorlashdan iborat.
MTMsida beriladigan ta’lim rivojlantiruvchi tarzda bo‘lishi kerak.
5.MTMsi bilan maktab o‘rtasida izchil aloqa o‘rnatish.
Uzviylik MTMsi va maktabda shaxsni har tomonlama shakllantirish
bo‘yicha olib boriladigan ta’lim-tarbiya ishini izchillik bilan amalga oshirish
imkoniyatini yaratadi. MTM maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda
boshlang‘ich sinf ta’limi maqsad va vazifalariga mos keladigan sifat jihatdan
yangi xususiyatlarni shakllantiradi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar egallagan xulq-atvor shakllari,
kattalar va tengdoshlari bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabat shakllari, axloqiy xis-
tuyg‘u va tasavvurlar maktabning boshlang‘ich sinflarida bolalarga yangi axloqiy
xulq-atvor shakllarini ularning ongini, his-tuyg‘ularini tarbiyalash uchun manba
bo‘lib xizmat qiladi.
Maktab bolalarda axloqiy tasavvurlar va xulq - atvorda birlik bo‘lishini
tarbiyalash, o‘z xatti-harakati uchun shaxsiy javobgarlikni seza bilish, jamoachilik
xislatlari, sifat jihatdan yangi bo‘lgan xulk, atvor shakllarini tarkib toptirish uchun
shart-sharoit yaratadi. Maktabda vatanparvarlik, baynalmilallik, o‘z vatani
oldidagi burchini chuqur anglash kabi his-tuyg‘ular shakllanadi. Sunday yuksak
hislar bolalarning MTMda ota-onalariga, oilasiga muhabbat, kattalarga hurmat,
ona tabiatga mehr va shu kabi axloqiy hislari asosida shakllanadi.
Maktabda bolalarni estetik tomondan tarbiyalash bo‘yicha izchil ish olib
boriladi. Bolalar musiqa va ashula darslarida musiqa asbob-anjomlari
bilan tanishadilar, ashula aytadilar, marsh sadolari ostida yuradilar, o‘yinga
tushadi san’at darsida esa o‘quvchilar chizmachilik va rasm solishni. naqqoshlik
rang tasvir, manzarali-amaliy san’at natyuurmortni, portretni bir-biridan farqlashni
o‘rganadilar. O‘qish darsida bolalar adabiy janrlar bilan tanishtiriladi. Amal iy
mashg‘ulotlarda ularning badiiy , ijodiy qobiliyatlari yanada. rfvojlantiriladi.
Bolalarda mehnatsevarlikni tarbiyalash. mehnat axliga ijobiy munosabat mehnat
malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish ishlari ham maktabda o‘rgatilib bori ladi.
Maktab bilan MTM o‘rtasidagi mehnat tarbiyasi bo‘yicha uzviy bog‘liqlik
mehnat tarbiyasining mazmunini murakkablashtirishga, uni ijtimoiy foydali
tomonga qaratishga, bolalarning mehnatdagi mustaqilligi, o‘z-o‘zini tashkil eta
bilishga, axloqiy munosabatlarning ongli tus olishiga olib keladi. Mehnat faoliyati
yanada tarkib topa boradi. Maktabdagi hamma o‘quv-tarbiyaviy jarayonlar bola
shaxsi ni har tomonlama shakllantirishni rivojlantirish bo‘yicha izchillik asosida
olib boriladi.
Maktab bilan MTM o‘rtasidagi uzviy aloqa asosini MTM va maktabda
amalga oshiriladigan ta’lim-tarbiya ishlari mazmunini belgilovchi dasturlar
107
o‘rtasidagi bog‘liqlik tashkil etadi.
Hozirgi boshlang‘ich sinflar dasturi bilan MTM dasturini olib
solishtiradigan bo‘lsak, ular o‘rtasida bir qancha o‘zaro bog‘liqlarni ko‘ramiz. Bu
eng avvalo dasturlarda asos qilib olingan prinsiplarning umumiyligi bilan
belgilanadi. Ularning mazmuni bolalarni har tomonlama tarbiyalash maqsad va
vazifalariga mos kelish prinsipi, hayot bilan borliq, ilmiylik prinsiplari, ta’limning
tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi xususiyatga egaligi va falsafiy, ruhiy nuqtai
nazarlarning birligida namoyon bo‘ladi.
Birinchi sinf o‘quv dasturi ayrim predmetlar bo‘yicha MTM dasturi bilan
solishtirilganda ularda umumiylik ko‘pligini ko‘ramiz. Masalan, MTMsida ona
tiliga o‘rgatish va boshlang‘ ich sinflardagi ona tili darsiga bolalar nutqini har
tomonlama rivojlantirish kabi umumiy g‘oya asos qilib olinadi.
MTMsida bu ish bolalarning lug‘atini boyitish, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz
qilishga, ifodali o‘qishga o‘rgatish, bog‘ langan nutqni shakllantirish orqali amalga
oshiriladi. Maktabda esa bolalarda mana shu MTMda egallagan bilim, malaka,
tushunchalarga asoslanib, yozma nutq malakasi, orfografik xat malakasi
shakllantiriladi, ularga morfologiya va sintaksis elementlari o‘rgatiladi. Shu bilan
bir qatorda MTMda boshlangan bolalar lug‘atini boyitish, nutqning ifodaliligi,
bog‘langan nutqni rivojlantirish davom ettiriladi.
MTMda ham, maktabda ham tabiatshunoslik to‘ g‘risidagi bilimlar
organizm bilan muhitning birligi to‘g‘risidagi umumiy g‘oyaga asoslangan holda
olib boriladi. Shu asosda bolalarga jonli va jonsiz tabiat, tabiat va kishilar
o‘rtasidagi bog‘ liqlik to‘ g‘risida bilim va tushunchalar beriladi.
Bunda dasturlar mazmunida birlik o‘rnatishda maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalar bilan maktab yoshidagi bolalarning yoshlari, bilimlaridagi farq
xususiyatlari e’tiborga olinishi kerak.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar egallashlari lozim bo‘lgan bilim va
tushunchalar mazmunini tevarak-atrofdagi hayot to‘g‘risidagi tasavvurlar va
ayrim oddiy tushunchalar tashkil etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |