Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

II - БОБ. БИНО КОНСТРУКЦИЯСИНИНГ ЕМИРИЛИШИ
2.1 Бинонинг жисмоний емирилиши 
Бино ва унинг конструктив элементларини техник ҳолатини баҳолашнинг 
мезони жисмоний емирилиш бўлиб, бу бинонинг дастлабки сифат 
кўрсаткичларининг табиий-иқлимий факторлар ва инсоннинг ҳаѐтий фаолияти 
таъсирида аста-секин пасайишида намоѐн бўлади. Узоқ йиллик эксплуатация 
жараѐнида турли факторлар таъсирида конструктив элементларнинг физик-
механик хоссалари вақт утиши билан ўзгариб боради. Техник-эксплуатацион 
сифатларинининг йўқотиши деганда бино конструктив элементларининг
мустаҳкамлиги, бикирлиги ҳамда атроф-муҳитнинг бузувчи таъсирига 
чидамлилигининг пасайиб бориши тушунилади. Бу сифатлардаги салбий 
ўзгаришлар натижасида бино вақт ўтиши билан эскириб, унда емирилиш, 
шикастланиш ҳамда бузилиш аломатлари пайдо бўла бошлайди.
Жисмоний емирилиш табиий ва механик турларга бўлинади.
Табиий равишда жисмоний емирилиш - бу қурилиш конструкциясининг 
дастлабки сифат кўрсаткичларининг турли омиллар таъсирида вақт ўтиши 
билан пасайиб боришини англатади.
Механик емирилиш - бу қурилиш конструкциясида турли хилдаги 
динамик, технологик жараѐнлар таъсирида фавқулодда ѐки аста-секинлик билан 
шикастланиш ѐки деформацияланиш ҳолатларининг пайдо бўлиши билан 
боғлиқ ҳолатдир.
Емирилиш назарияси бўйича бинолардаги емирилиш икки хил бўлиб,
емирилишнинг қайта тикланадиган ва қайта тикланмайдиган турларига 
бўлинади.
Қайта тикланадиган емирилиш деганда, бинодаги иккинчи даражали 
конструктив 
элементлар 
(масалан, 
эшик-дераза, 
пол, 
осма 
шифт 

---

21 
конструкциялар ва ҳ.к.) нинг вақти-вақти билан таъмирлаш ѐки алмаштириш 
орқали конструктив элементнинг барча сифат кўрсаткичлари дастлабки ҳолатга 
келтирилиши тушунилади.
Қайта тикланмайдиган емирилиш эса асосан бинодаги асосий юк 
кўтарувчи конструкцияларга тегишли бўлиб, уларнинг вақт ўтиши билан ѐки 
механик тарзда олган шикастланиш ва деформация ҳолатлари, конструкция 
ашѐсининг таркибий ўзгариши, емирилиши, коррозияга учраши ва ҳ.к.лар 
таъсирида юк кўтариш қобилияти, бикирлиги ва устиворлик кўрсаткичларининг 
пасайиши натижасида бинонинг умрбоқийлик даври билан белгиланади. 
Уларни қайта тиклаш мақсадга мувофиқ бўлмайди, айрим ҳоллардагина махсус 
лойиҳалар асосида қайта тикланиши мумкин (бу асосан меъморий тарихий 
обидаларда ѐки махсус аҳамиятга эга бўлган объектларга хосдир).
Шу соҳадаги адабиѐтлар ва меъѐрий ҳужжатлар таҳлили натижасида бино 
конструкцияларининг техник ҳолати билан жисмоний емирилганлик 
даражасини қуйидагича ифодалаш мумкин (2.1-жадвал)