Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Yuridik javobgarlik 

tushunchasi, 

belgilari va turlari

3-§.

---

471

XXIII bob.

 Huquqiy xulq-atvor,  

huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik

lar unga amaldagi yuridik kategoriyalar doirasida yondashib, uni qo‘riqlovchi 

huquqiy munosabatlar, maxsus yuridik majburiyatlar yoki huquq normalari 

sanksiyalari ko‘rinishida talqin etishga intiladilar.

Yuridik javobgarlik – huquqbuzarlik sodir etgan shaxsga nisbatan 

protsessual tartibda qonunchilikda belgilangan davlat majburlov choralarini 

qo‘llashdir.

Yuridik javobgarlikning tabiati va mazmunini aniq belgilash uchun, 

avvalo, javobgarlikning o‘zi nima degan savolga javob berish zarur. Javobgar-

likni ikki ma’noda: aktiv javobgarlik va retrospektiv javobgarlik

1

 ma’nosida 

tushunish mumkin.

Ijobiy ma’nodagi javobgarlik – mas’uliyatlilikdir, ya’ni shaxsning jami-

yatdagi o‘z o‘rnini, ijtimoiy taraqqiyotdagi rolini va jamiyat ishlaridagi o‘zining 

ishtirokini chuqur anglab harakat qilishidir. Huquq normalari va qonunchilik 

talablariga nisbatan mas’uliyatlilik kishilar harakatining axloqiy va siyosiy regulyatori 

sifatida maydonga chiqadi. Ijobiy ma’nodagi, aktiv javobgarlik huquq normalari 

talablarini buzmaslik uchun javobgarlikdir.

Retrospektiv ma’nodagi javobgarlik – shaxs o‘z harakatlarining salbiy 

natijalari uchun, huquqni buzganligi uchun ma’lum huquq va burchlardan 

mahrum bo‘lish shaklida o‘taladigan javobgarlikdir. Bu ma’nodagi javobgarlik 

huquqqa zid keluvchi va jamiyat manfaatlariga zarar yetkazuvchi xatti-harakat-

ni sodir etganlik uchun yuklanadigan javobgarlikdir.

Javobgarlikning bu ikki turi o‘zaro uzviy bog‘liqdir. Ijobiy javobgarlik 

(mas’uliyat) qancha yuqori bo‘lsa, turmush qoidalari shuncha yaxshi bajariladi 

hamda retrospektiv javobgarlikka tortilish holatlari shuncha kam bo‘ladi.

Ijobiy va retrospektiv javobgarlik faqat yuridik javobgarlik uchungina 

xos elementlar bo‘lib qolmasdan, balki umuman sotsial javobgarlik uchun ham 

xosdir. Sotsial javobgarlik ancha keng tushuncha bo‘lib, barcha sotsial norma-

larni buzganlik (yoki buzmaslik) uchun javobgarlikni nazarda tutadi. Sotsial 

javobgarlik siyosiy javobgarlik, yuridik javobgarlik, axloqiy va boshqa xil javob-

garliklarni o‘z ichiga oladi.