Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Tarixiy ma’lumot. Qadimgi Sharq mamlakatlari huquqiy tizimida ibtidoiy 

urug‘doshlik tuzumidan saqlanib qolgan odatlar, marosim qoidalari va an’analar 

aks etgan. Bu davrda huquq hali ma’lum tizimga, bir qolipga solinmaganligi 

bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, huquq tizimining hali tarmoqlarga bo‘linishi 

ham aytarli sezilmas edi. Bu davrning qoidalarida moddiy va protsessual norma-

lar qorishib ketgan edi. Masalan, «...jazo tizimida jamoa bo‘yicha javobgarlik, bir 

kishining jinoyati uchun oila a’zolarining javobgarligi, jazo tayinlashda talion – 

«ko‘zga ko‘z, tishga tish» prinsipini, sud yuritish ishlarida ordaliya – sinab ko‘rish 

(hovuzda cho‘ktirib ko‘rish) mavjudligini ko‘rishimiz mumkin»

1

.

Xuddi shunday qoida yaratilishi antik davlatlar davrida, ayniqsa, qul-

dorlik paytida o‘ziga xos kechgan. Ularda tovar-pul munosabatlari birmuncha 

rivojlangan, huquqiy tizim sohalarga bo‘lingan (fuqarolik, oila, nikoh, jinoyat 

va boshq.). Ayniqsa, Rim huquqi ancha mukkamal tuzilganki, keyinchalik u 

ko‘pgina davlatlarning huquqiy tizimlari shakllanishiga jiddiy ta’sir o‘tkazdi. 

Misol tariqasida, roman-german davlatlarining huquqiy tizimini (Germaniya, 

1 

Muqimov Z. Chet (xorijiy) mamlakatlar davlati va huquqi tarixi. – T.: «Akademnashr», 2012. – 27-bet.

---