Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquq normasi 

tushunchasi va 

mohiyati

1-§.

---

249

XII bob.

 Huquq 

normasi

lari o‘rtasidagi turli-tuman aloqalar hamda munosabatlarni tartibga solishga 

xizmat qiladi. Bunday qoidalar qatoriga kishilar va ular guruhlarining o‘zaro 

munosabatlari, yurish-turish va xulq-atvorini tartibga soluvchi barcha axloqiy, 

diniy, siyosiy, korporativ, huquqiy va boshqa normalar kiradi.

Huquqiy normalar qadimdan turli ijtimoiy-hayotiy qoidalar: urf-odatlar, 

an’analar, rasm-rusumlar, marosim tartiblari, diniy qoidalar, axloq talablari 

ta’sirida shakllanib kelgan. Shu bois huquqiy normalarning tarixan paydo 

bo‘lishi, shakllanishi va rivojlanishiga boshqa ijtimoiy normalar ta’sir ko‘rsatganini 

nazarda tutish lozim. Tarixiy nuqtayi nazardan qaraganda, dastlab ijtimoiy 

normalar turli ijtimoiy guruhlar, qatlamlar tomonidan shakllantirilib, hayot-

ga tatbiq etib borilgan. Masalan, ibtidoiy tuzumda bu faoliyat asosan, urug‘, 

qabilalar tomonidan amalga oshirilgan. Ijtimoiy normalar, asosan, jamoaviy 

turmush tarzini, oilaviy va mehnatga oid munosabatlarni va boshqa aloqalarni 

tartibga solishga qaratilgan. Huquqiy (yuridik) normalar ijtimoiy normalarning 

alohida turi sifatida ijtimoiy normalarga xos barcha belgilarga ega bo‘ladi. Ayni 

vaqtda, huquq normalari faqat o‘zigagina xos xususiyatlarga ham ega.

Huquq normasi shunday xususiyat kasb etadiki, u ijtimoiy munosabatlar-

ni tartibga solishda har qanday xulq-atvor va xatti-harakatlarda aniq me’yorni 

belgilovchi mezon bo‘lib hisoblanadi. Agar jamiyat hayotining bir qator jihat-

lari axloq, urf-odat, madaniyat qoidalari, an’ana, udum, rasm-rusumlar bilan 

bog‘liq bo‘lsa, huquqiy hayot sohasidagi munosabatlar huquqiy normalar vosi-

tasida tartibga solinadi.