H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

‘  Нешитой  A.C.  Иш!естнции:  Учебник.  — 4-е  изд.,  перераб.  и  доп.—  М.: 
“Дашков  и  К_”,  2006.  42  с,
69

---

tashkilotlar uchim bunday sharoitda o‘z faohyatini amalga oshirish 
juda qiyin boladi.  Shxming uchun fond bozorida ishlashga ixtisos­
lashgan  tashkilotlar  shakUanish  bosqichida  o‘zlarini  ular  faohya- 
tiaing taqiqlanmagan boshqa aniq iavestitsiya institutmiiig faohyati 
bikn qo‘shib ohb borihshidan ohngan daromadlar hisobidan qo‘lkb- 
quwatkshi xavfsizdir.
Shu  bilan  birga,  qonun huiiatkrida  qimmath qog‘ozlar  bozo­
ridagi ayrim faohyat turlarining birgalikda ohb borilishi ta’kidlanadi. 
Chunonchi,  investitsiya  maslahatchilari,  investitsiya  fondlari  va 
boshqaruvchi  kompaniyakr  o‘zlariga  tegishli  faoliyat  turini  qim­
math qog‘o zk r bozoridagi professional faoliyatning boshqa turlari 
bilan bhgalikda ohb borish huquqiga ega emas. Reyestr saqlovchilar 
o‘zkrining  qimmath qog'ozkr egalari reyestrini yuritish  bo'yicha 
faohyatini fond  bozoridagi  depozitar  faoliyatdan  tashqari profes­
sional faoliyatning boshqa turlari bilan birgalikda olib borishi man 
ethadi.  U bu cheklovkr ittvestorlar huquqlarhii liimoyalash,  ular­
ning qhnmatli qog‘ozlarga investitsiya qhishdagi xatarlarni kamay- 
thish uchun, shuningdek, investitsiya Instituti hamda mijozlar man- 
faatlarinhig qo'shhib ketishi va shu munosabat bHan nizoli vaziyat- 
krning sodir bolishi hoUariga y o l qo‘ymaslik и 'hun zarur.  0 ‘zbe­
kiston  qhnmath  qog‘ozlar  bozoridagi  har  xil  faohyat  turlarining 
birlashtirilishi bk shaxsning o‘ziga investitsiya  muassasasining har 
xU turlari sifatida faoliyat yuritish uchun bk  necha litsenziyani be­
rish yo‘h  bilan amalga oshkhadi.
Investitsiya institutlari sifatida yuridik va jismoniy shaxskr qat­
nashishi mumkin. Yuridik shaxs hisoblangan investitsiya muassasa- 
krining  faohyati htsenziyalanishi lozim.  Litsenziyakr  5  yil mud­
datga berikdi.  Investitsiya muassasalarining litsenziyaknishi ular fa­
oliyatining  davlat  tomonidan  nazorat  qilinishini  anglatadi.  Qim­
matli  qog‘ozlar bozoridagi har bk  faohyat  turiga  mazkur bozomi 
tartibga soluvchi organning muayyan htsenziyasi to ‘g‘ri keladi. Jis­
moniy shaxskr qimmath qog‘ozkr bozorida investitsiya maslahatchisi 
va investitsiya vositachisi sifatida faohyat ko‘rsatishi mumkin. Ushbu 
faoliyatni  amalga  oshirish  uchun  jismoniy  shaxslar  mahalliy 
hokimiyat idoralarida tadbkkorkr sifatida ro‘yxatga ohnishi hamda 
fond bozorini tartibga soluvchi organ tomonidan beriladigan malaka 
shahodatnomasiga va htsenziyaga ega bo‘lishi lozim.  Malaka shaho- 
datnomasi 3 yil muddatga berikdi  Investitsiya institutlarming ikkin-
70

---

cbi o‘ziga xos xususiyati shimdaki, ulami xodimlariuiag asosiy tarki­
bi, xususan:  investitsiya institutlarining rahbarlari; investitsiya insti­
tutlarining qimmatli qog‘ozlar ЬДап investitsiya instituti nomidan 
bitimlar  tuzishda  bevosita  ishtirok  etuvchi,  shuningdek,  mijozlar 
ЬДап ishlovchi mutaxassislari fond bozorining ahvoh uchun mas’ul 
bo‘lgan organda majburiy ravishda shahodatlashdan o‘tishlari keraL
Investitsiya institutida ishlovchi va qimmath qog‘ozlar ЬДап ope­
ratsiyalami bajarishga  doir hujjatlarga  imzo  chekish huquqiga ega 
bo‘lgan shahodatlashdan o‘tgan mutaxassislar kamida ikkita xusu- 
siyatga ega bo‘hshizariir.
Va nihoyat, investitsiya institutlarining исЫпсЫ o‘ziga xos xusu­
siyati  shuki,  ular  yetarli  darajadagi  o ‘z  mablaglariga  ega  bo‘lishi 
lozim. 0 ‘z mablag‘lari deganda ustav, qo‘shimcha, zaxira fondlari va 
bevosita foydadan tashkil topgan mablag‘lar hajmi tushunhadi  0 ‘z 
mablag‘lariaing yetarh bo‘hshini ta’miolash maqsadida investitsiya 
institutlari  ularning  har  biri  uchun  maxsus  belghangan  iqtisodiy 
me’yorlarga  dosh  berishlari  kerak,  bu  m e’yorlar  quyidaghardan 
iborat:
Ustav fondining eng kam miqdori.
Quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadigan o‘z sarmoyasi va mi­
jozlar mablag‘lari o‘zaro  nisbatining koeffitsiyenti
К ’
H I  — o‘z  sarmoyasi va mijozlar mablag‘lari o‘zaro nisbatining 
koeffitsiyenti;
С -  investitsiya institutining o‘z sarmoyasi;
К  -  mijozlarning imiumiy mablag‘lari.
Bir mijoz uchun xatarning eng ko‘p  miqdori investitsiya msti- 
tutini o‘z  mablag‘ining bir mijoz  tomonidan taqdim etilgan mab- 
lag‘lamhig umumiy hajmiga nisbati shatida quyidagi formula bo‘yicha 
belgUanadi
I K ’
H2  -   xatar  koeffitsiyenti;
С -  investitsiya institutining o‘z sarmoyasi;
IK -  bir mijoz tomonidan taqdhn etilgan mablag‘lar summasi
71

---

Investitsiya  maslahatchisi -  maslahat faoliyati bilan shug‘ulla- 
nuvchi investitsiya шstitutidir.^ Maslahat faohyati qimmath qog‘ozlar 
bozori va uning ishtirokchilari ahvolini tahlil va taxmin qilish, mo­
liyaviy vasitalarni ekspertizadan o‘tkazish, ishlab chiqish va tavsiya- 
lar  berish  bo‘yicha  xizmatlar  ko‘rsatishni,  qimmath  qog‘ozlarni 
chiqarish, joylashtirish  hamda ularning  muomalada  bo‘lishi,  mu- 
taxassislami qayta tayyorlash, shuningdek, yuridikva jismoniy shaxs­
lar  tomonidan  investitsiya  siyosatini  amalga  oshirish  masalalari 
bo‘yicha maslahat xizmatlariko‘isatishni nazarda tutadi Investitsiya 
institutlarining boshqa turlaridan farqh o'laroq, investitsiya masla­
hatchisi sifatida yuridik yoki jismoniy shaxslar ishtirok etishi mumkin. 
0 ‘zbekiston qimmatli qog‘ozlar bozorida investitsiya maslahat­
chisi faohyatinhig  o‘ziga  xos  xususiyati shundan  iboratki,  u  im- 
koniyatli  investorga  muayyan  qimmatli  qog‘ozlarni  xarid  qihsh 
yoki sotish bo‘yicha tavsiyalar berish huquqiga ega emas, faqatgina 
unga  mustaqil qaror  qabul qilish  uchun  zarur b o lg an  axborotni 
berishi mumkin.
Investitsiya  maslahatchisi  ustav  sarmoyasining  eng  kam  miq­
dori eng kam ish haqioing  100 barobariga teng bo‘lishi kerak.  Inves­
titsiya maslahatchUari uchun iqtisodiy m e’yorlar sifatida H I va  H2 
koeffitsiyenti qo'haniimaydi.
Investitsiya maslahatchilari quyidagi ish turlarini amalga oshiradi
a)  aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish hamda  qimmath qo- 
g‘ozlami muomalaga chiqarish konsensiyalarini ishlab chiqish, emis- 
siya prospektini tayyorlash, emissiya prospektini davlat tomonidan 
vakolatlangan organlarda ro‘yxatdan olkazishga ko‘maklashish;
b) davlat korxonalarini aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish bilan 
bog'hq ishlami tayyorlash va ulami amalga oshirish, ta ’sis hujjatla- 
rirdng loyihalarini ishlab chiqish hamda u k m i ro'yxatdan olkazishga 
ko‘maklashish, qimmath qog‘ozlar nashrini depozitariyda ro'yxatdan 
olkazish,  xususiylashtirilayotgan  korxonaning  aksiyalashtirish  va 
shunga o‘xshash masalalar bo‘yicha manfaatlarini davlat boshqaruvi­
ning barcha idoralarida ifoda etish;