H. H. Imomov investitsiyalarni tashkil etish va

3.4.  Xorijiy  investitsiyalarni  tartibga  solishning 
jahon  tajribasi
Rivojlangan  mamlakatlar  xalqaro  kapital  harakatini  asosan 
kapital eksporti-importini miUiy va xalqaro darajada rag‘batlantirish 
orqah amalga oshiradilar.  Kapitalning qarzlar, portfel investitsiya­
lar va boshqalar shaklida harakat qilishi borasidagi davlat siyosati 
uniQg harakatidagi barcha cheklashlarni olib tashlash  maqsadida 
olib  boriladi.  BXllarga  nisbatan davlat  har qanday cheklashlarni 
amalga oshirish huquqiai o‘z zimmasida qoldiradi, chunki bu mil­
hy iqtisodiy xavfsizhk bilan bog‘liq.  Shunisi xarakterliki, kapitalni 
chetga  chiqarish uni jalb  qilishga  nisbatan  kam  darajada tartibga 
sohnib turiladi.
Davlat tartibga solishning quyidagi usuHaridan foydalanadi; 
mohyaviy; jadallashtirilgan amortizatsiya; soliq imtiyozlari; sub- 
sidiyalar,  qarzlar berish; kreditlarni sug‘urtalash va kafolatlash;
nomohyaviy; yer uchastkalari ajratish; zaniriy iaficastruktura bi­
lan ta ’minlash; texnik yordam ko‘rsatish.
Bu  borada  yirik  kapital  eksporteri-imporieri bo‘lmish  AQSH 
tajribasi juda muhinidir. AQShning BXIlarni tartibga solish siyosati 
ikki darajada  amalga  oshiriladi;  federal hamda  mahalliy  (shtatlar, 
okruglar, shaharlar).  Federal tartibga solish deganda xorijiy iaves- 
titsiyalarga nisbatan cheklashlar tushuniladL  Bunda miUiy xavfsizhk 
masalasi birinchi o‘ringa ko‘ tariladl AQSH Prezidenti Amerika fir- 
malarining qo‘shilishi, yutilib ketilishiva sotib olinishi jarayonlari- 
ni (agar bunda firma faohyati ustidan nazorat xorijiy investor qo‘liga 
o ‘tsa)  to ‘xtatib  qo‘yish huquqiga ega.
64

---

Mahalliy darajada sug'urfa biznesi va qishloq xo‘jaligi yeilarini 
solishni tartibga sohsh orqah amalga oshiriladi. Trestlarga qarshi qo- 
niinlami davlat  organlari tomonidan  qo‘Uanilishi ham  katta  aha­
miyat kasb etadi.  Umuman olganda mahaUiy m a’muriyatnijag xo­
rijiy kivestorlar faoliyatini tartibga solish imkoniyatlari katta emas. 
Investitsiyalarni rag'batlantirish tajribasi ko‘proqdir. AQShga xorijiy 
investitsiyalarni jalb etishning  muhim  mexanizmlaridan 
b id  -
 xo­
rijdagi vakolatxonalardir.  Ular  investitsiyalarni  u  yoki  bu  shtatga 
jalb etUishiga ko‘maklashadilar (Yaponiyaning  o‘zida shunday va- 
kolatxonalardan 40 tasi faoliyat ko‘rsatmoqda).
AQShning alohida shtatlarida xorijiy investitsiyalarni jalb etishni 
rag'batlantirish dasturi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: soliq imtiyoz­
lari;  korxonani qurayotgan yoki modernizatsiyalashtirayotgan xo­
rijiy investor uchun bozordagi stavkalardan pastroq darajada qarz­
lar va subsidiyalar ajratish; kasbga o‘qitish va bandlikka ko‘makla- 
shish;  transport  tarmog‘ini  takomillashtirish;  yer  uchastkasining 
qurilishi uchun tayyorlash;  tekinga foydalanish uchun yer uchast- 
kasini ajratish va boshqalar.
Xalqaro investitsiyalarni tartibga sohsh bo‘yicha muhhn amaliy 
hujjatlardan biri Osiyo-Tmch okeani hamkorhgi tashkiloti doirasi­
da ishlab chiqilgan xorijiy investitsiyalarning “ko‘ngilli kodeksi”dir. 
Kelajakda umumjahon savdo tashkiloti (USX) tomonidan foydala- 
nihshi  mumkin  bolgan  ushbu  “Kodeks”  da  quyidagi  investitsion 
tamoyiUar qayd  etilgan:
-  transparentlik;
- donor-mamlakatlarga nodiskrhninatsion yondashuv;
-  xorijiy  investorlar uchim  milliy rejim;
-  investitsion rag'batlarai sog‘hqni saqlash,  xavfsizhk va atrof- 
muhitni muhofaza qihshni ta’mhilash bilan mos tushishi;
-  savdoni va  kapital qo‘yihnalar  o‘sishini chegaralovchi inves­
titsiyalarga bolgan cheklovlami minhnaUashtirish;
- investitsiyalarni ekspropriatsiya qilinishidan voz kechish (btmda 
ijtimoiy maqsadlar uchun va  milliy  qonunchilik doirasida,  nodis- 
kriminatsiya asosida, xalqaro huquq qoidalariga amal qhgan holda 
yetarU va  samarali kompensatsiya  to la n ish i  sharti bilan  ekspro­
priatsiya amalga oshirilislii mumkin);
- ro‘yxatdan olkazilish va konvertatsiyalashuvning ta’minlanishi;
-  kapitalni ohb chiqishdagi to'siqlarni yo‘qotish;