Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

ENERGIYA OLISHNING INNOVATSION USULI 
dots. X.J.Mansurov, mag. M.I. O'rinboyev, talaba B.M. Ergashev,
talaba N.Yu.Yunusaliyev, talaba A.K.Tojimuhammadov. (AndDU) 
Jamiyat va davlat hayotining juda tez surʼatlar bilan rivojlanayotgan sohalari 
elektr energiyasini isteʼmol qilish hajmining ortishi bilan chambarchas bogʻliq. 
Aholi farovonligining oshishi, maishiy turmushda tobora koʻp elektr uskunalaridan 
foydalanish munosabati bilan elektr energiya isteʼmoli ham ortib bormoqda. 1990 - 
yildan 2018 - yilgacha bo‘lgan davr mobaynida elektr quvvati bilan ta’minlangan 
aholi soni 2,4 milliardga ko‘paydi, biroq dunyo aholisining oshishi bilan birga 
arzon energiyaga bo‘lgan ehtiyoj va talab ham oshib boradi. Shuningdek, 
hanuzgacha har bir beshta insonning bittasi to‘laqonli va ishonchli elektr 
ta’minotidan mahrumdir. Elektr quvvatiga bo‘lgan talab butun dunyo bo‘ylab o‘sib 
borayotganini inobatga olgan holda, muqobil energiya manbalarini qidirish, 
toppish mavjudlarini samaradorligini oshirish talab qilinmoqda. Shuning uchun, bu 
maqolada elektromagnit induksiyasini hodisasi orqali harakat davomidagi kinetik 
energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi optimal generator qurilmasi 
keltirilgan. 
Generatorning shu turdagi boshqa qurilmalar (Тротуарные плитки 
Повегана)dan farqli ravishda, barcha yo’laklarda emas, faqat binolar zinalarida va 
binolarning moslashtirilgan ichki kichik yo’lakchalarida qo’llaniladi. Zinalar chap 
qismi (devor bilan himoyalanmagan qismi)da harakat takroriyligini ta’minlash 
uchun faqatgina prujinalardan emas, ularga qo’shimcha ravishda richagdan ham 
foydalaniladi. Qo'shimcha qurilma yordamida bir harakat bilan ikki genetatorni 

---

376 
harakatga keltiriladi. Richakning yelkalari bir-birlaridan farq qilishi zarur, bu esa 
magnit oqimini o’zgarishini ortishiga olib keladi. 
Taklif etilayotgan qurilma elektromagnit induksiyasini hodisasi orqali 
harakat davomidagi kinetik energiyani elektr energiyasiga aylantirib beruvchi 
optimal generator bo’lib, bu generator ekologik sof, iqsodiy jihatdan anchagina 
arzon, qurilmasi sodda va ishonchli hisoblanadi. Generatorning qo’zg’almas 
qismiga mis simlar o’rami joylashtiriladi, harakatlanuvchi qismiga doimiy magnit 
o’rnatilib, u inson har bir qadami davomida harakatga keladi va magnit oqimi 
o’zgarishini ta’minlaydi, bu esa induksion tok oqimini hosil qiladi.
Hisoblashlarga asosan har bir siklda 0,33 W elektr energiyasi yig’iladi, Zina 
(richakli) induksion generatorlarida insonning har bir qadami (qadam kuchi 
F=120N va undan yuqori) davomida 2 ta sikl bo’lishini hisobga olsak, har bir 
qadamda 0,66 W elektr energiyasini yig’ishga erishiladi.
Taklif etilayotgan qurilmani joriy etish qayta tiklanadigan energetika 
sohasidagi davlat siyosati amaliy ijrosini ta’minlashga xizmat qilib, u energiya 
olishishning innovatsion usuli hisoblanadi. Shuningdek, bu innovatsion qurilma 
yordamida ko’p qavatli uylarni va turli xil muassalarini zaruriy energiya manbai 
bilan ta’minlashga imkon beradi.