Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

Асинхрон 
ҳаракатлантиргичларни 
бошқариш. 
Саноат 

---

359 
корхоналарида қисқа туташтирилган роторли асинхрон двигателни 
бошқариш схемаси 1-расмда кўрсатилган. Асинхрон двигателни ишга 
тушириш учун узгич (У) уланиб ишга тушириш кнопкаси (ИТ) босилади. 
Бунда линия контактори (К) ишга тушиб у бош занжирдаги контактларини 
(К) туташтиради ва асинхрон двигател электр тармоғига уланиб ҳаракатга 
келади. [ 2 ] 
Асинхрон двигателни электродинамик усулда тормозлаш учун 
тўхтатиш кнопкаси (Т) босилади. Бунда бошқариш занжиридаги контактор 
(К) электр тармоқдан узилади, натижада, уни бош занжирдаги контактлар 
двигателни электр тармоқдан ажратади. Тўхтатиш кнопкаси (Т) босилганда 
уни блок контакти (Т1) тормозлаш контакторини (КТ) тармоққа улайди, уни 
контактлари статор чулғамини ўзгармас ток манбасига улаб, двигателни 
электродинамик режимга ўтказади. Бунда тормозлаш контактори якорига 
ўрнатилган маятникли вақт релеси ишга тушиб маълум (ўрнатилган 
тўхтатиш вақти) кутиш вақтидан сўнг уни КТ контакти тормозлаш 
контакторини электр тармоғидан ажратади. Схемага двигателни қисқа 
туташув, ўта юкланиш ва қизишдан ҳимоя аппаратлари киритилган. 
Расм-1. Қисқа туташтирилган роторли АД ни бошқариш схемаси. 
Маълумки, мавжуд релели химоя қурилмаларини такомиллаштириш ва 
янгиларини яратиш энергетик қурилмалардан самарали фойдаланиш 
омилларидан биридир. Электроника ва ахборотлар технологияси тез 
ривожланаётган ҳозирги даврда энергетик тизим ва қурилмаларни авариядан 
химоялаш ва автоматик бошқаришда кўп функцияли микропроцессорли 
қурилмаларни тадбиқ этиш давр талабидир. 
Ҳозирда бир қатор ривожланган мамлакатларда, шу жумладан 
Германияни «Siemens», Россияни «Сигнал» корхоналаридан энергетик 
қурилмаларни авариядан химояловчи микропроцессорли қурилмаларни 
яратиш бўйича тадқиқотлар олиб борилмоқда. Шулар жумласидан Саноат 
корхоналарда асинхрон двигателларни турли шикастланиш ва авария 
холатларидан химояловчи микропроцессорли қурилмалар ишлаб чиқарилди 

---

360 
ва амалиётга тадбиқ этилмоқда. [ 3 ] 
Қурилма ўлчов трансформатори, аналог-рақамли ўзгарткич ва 
микропроцессор, бош микропроцессор, доимий ва тезкор хотира 
қурилмалари, бошқарув панели ҳамда энергия таъминоти бўлгичи ва 
электромагнит релелар ва уни комплектларидан иборат. 
Қурилма қуйидаги функцияларни бажаради: 

Фазалараро қисқа туташувдан дастурли уч поғонали токли 
химоя; 

Бир фазали ер билан қисқа туташувдан дастурли химоя; 

Фаза йўқолишидан токли химоя; 

Охирги 10 та авария холатлари тўғрисида ахборотни ёзиб боради 
ва хотирада сақлайди. 
Қурилма қуйидаги техник имкониятларга эга: 

Қисқа туташув юз берган жойини аниқлаш; 

Энергия манбасида кучланиш йўқолганда маълум вақт давомида 
(t 

0,5 секунд) қурилмани ишчи холатини таъминлаш; 

Химоя параметрларини масофадан бошқариш ва қурилмани 
ишлаш тўғрисидаги ахборотни ПЭХМ га узатиш мумкинлиги; 

қурилмани кенг ҳарорат оралиғида ишлаш мумкинлиги (-20
0
С 
дан 50
0
С гача): 
Қурилмани ишончли ишлаши, уни химояланаётган объектни авария 
холати тўғрисидаги олинган сигнални доимий равишда тестлаш, яъни 
текшириб кўриш билан таъминланади.