Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

 
 
 
(2) 
Йўқотилаётган Q
l
қиймати иссиқлик тармоғининг физик хоссаларига, 
шунингдек ташқи муҳит ҳароратига ва иссиқлик тармоғини ҳарорат 
графигига боғлиқ бўлади. 
Иссиқлик тармоғининг оддий моделида (расм 1) иссиқлик манбаи 
истеъмолчи билан узунлиги l бўлган икки қувурли тармоқ билан боғланган.
Иссиқлик манбаидаги ва сув юбориш қувуридаги иссиқлик ташувчи 
ҳароратини t
1
билан, истеъмолчидагини эса t
1
’
билан белгилаймиз. Мос 
равишда қайтиш қувуридаги ҳароратни t
2
ва t
2
’
билан белгилаб оламиз. 
Иссиқлик манбаидан истеъмолчига иссиқлик берилаётганда тармоқ бўйлаб 
иссиқлик ташувчининг ҳарорати ўзгариб боради. Ҳароратни t
1
дан t
1
’
гача 
ўзгариши қувур бўйлаб иссиқлик ташувчини етказиб беришда совуши 
ҳисобига ўзгаради.  
1 расм. – Иссиқлик тармоғи модели 
Қувур бўйлаб йўқотилаётган иссиқликни ҳисоблаш учун иссиқлик 
манбаидан х масофада бўлган узунлиги d x қ увур участкасини кўриб 
чиқамиз. (2 расм). 
2 расм - Иссиқлик манбаидан х масофада бўлган узунлиги d x қ увур 
участкаси 
Координатаси x +dx  бўлган қирқимдаги Q(х +d x )  иссиқлик оқими 
чизиқли йўқотилиш ҳисобига Координатаси х қирқимдаги иссиқлик оқими 
Q(х) дан кичик. Иссиқлик ташувчидан атроф муҳитга узатилаётган 
солиштирма иссиқлик қаршилигини R (узунлик бирлиги учун) орқали 

---

305 
белгилаймиз. Иссиқлик оқимларининг баланс шартига кўра 
,
0
1
)
(
)
(
dx
t
t
R
dx
x
Q
x
Q










(3) 
қувур бўйлаб иссиқлик оқимини ўзгаришини кўрсатиб берадиган 
дифференциал тенглама келиб чиқади: 
.
0
1
)
(









t
t
R
dx
x
Q
(4) 
(4) тенгламага кирувчи иссиқлик оқими Q(х ) иссиқлик ташувчининг 
иссиқлик сиғими c
p
ва вақт бирлигидаги унинг масса сарфи G  ҳамда ушбу 
участкадаги ҳарорат орқали ифодалаб қуйидаги формулага эга бўламиз: 
Gt
c
x
Q
p

)
(
(5) 
(5) формулани (4) тенгламага қўйиб қувур узунлиги бўйича ҳарорат 
ўзгаришини кўрсатадиган дифференциаль тенгламага эга бўламиз: 









0
1
)
(
t
t
R
Gt
c
dx
d
p
(6) 
Агарда ҳарорат ўзгариши натижасида иссиқлик ташувчининг иссиқлик 
сиғими ва иссиқлик узатиш қаршилиги R ни ҳисобга олмаган ҳолда эга 
бўлган тенгламани умумий ечимини аналитик аниқлаш мумкин. Бунинг 
натижасида иссиқлик манбаидан маълум бир масофада сувни ҳароратини 
ўзгариши боғлиқлигини қуйидаги дифференциал тенглама билан аниқлаш 
мумкин бўлади: 









0
1
t
t
RG
c
dx
dt
p
,
бу тенгламани қуйидаги кўринишга олиб келиш мумкин: 
.
exp
0
1
0

















RG
c
x
t
t
t
t
p
x = l  бўлганда қувур охиридаги ҳарорат қуйидагича аниқланади: 
.
exp
0
1
0
'
1

















RG
c
x
t
t
t
t
p
(7) 
Ҳудди шундай қайтиш қувуридаги t
2
’
ва t
2
боғлиқлигини қуйидаги 
формула билан кўриш мумкин: 
.
exp
0
'
2
0
'
2

















RG
c
x
t
t
t
t
p
(8) 
Бу моделни такомиллаштириб иссиқлик тармоқлари учун фойдали иш 
коэффициенти тенгламасини ишлаб чиқамиз. 
Истеъмолчига берилаётган иссиқлик оқими умумий иссиқлик 
қаршилиги R
0
бўлган иситилаётган хоналардаги белгиланган ҳароратни 

---

306 
таъминлаш t
N
ва иссиқ сув билан таъминлаш тизимига сарф ( Q
с
) бўлади.
Иссиқлик оқимларининг баланс шартидан келиб чиққан ҳолда: 
 
'
2
'
1
0
0
t
t
G
c
R
t
t
Q
p
N
с




 (9) 
Иссиқлик тармоқларини белгиланган физик кўрсаткичларида, 
истеъмолчининг умумий иссиқлик қаршилиги ва хонадаги t
N
ҳарорат (7)-(9) 
баланс тенгламаларида ўзаро 6 та ўзгарувчи билан боғланган бўлади: t
1
, t
0
,
t
1
, t
0
, t
0
,G.
Иссиқ сув билан таъминлаш тизимидаги иссиқлик сарфи кам 
ўзгарувчан деб ҳисобланади ва доимий ўзгармас деб қабул қилинади.