Parametrlarini hisoblash

Qo‘llanilish sharoiti:
Ushbu qazib olish tizimi ruda tanasining turli 
qalinliklarida va yotish burchagining har qanday qiymatida qo‘llaniladi.
Ruda va yondosh tog‘ jinslari turg‘un va noturg‘un holatlarining barchasida. 
Tarkibidagi foydali komponent miqdori juda yuqori bo‘lgan ruda tanalarini qazib 
olishda. Turli morfologik tarkibiga ega bo‘lgan ya’ni tarkibida puch tog‘ jinslari 
mavjud bo‘lgan, bir jinsli yoki xar xil sifatli ruda tanalarida. Konning yon 
tomonlari va yer yuzasi deformatsiyaga uchramaslik zaruriyati bo‘lganda.
Texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari:
qazib olish tizimining texnik iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari to‘ldiruvchi materiallarning tannarxiga, qazib olish natijasida hosil 
bo‘lgan bo‘shliqga to‘ldiruvchi materiallarni joylashtirishni va qazib olish ishlarini 
mexanizatsiyalashtirish darajasiga bog‘liq. 
Yupqa ruda tanalaridagi bloklarni qazib olishda kunlik unumdorlik 10 m
3
ni 
tashkil etsa kameralarni qazib olishda 20 m
3
bo‘ladi.
Bu qazib olish tizimida ruda yo‘qotilishining asosiy manbai – to‘ldirish 
ishlarida mayda ruda bo‘laklari kov joy asosida qolib ketish hisoblanadi. 

---

Yo‘qotilish ko‘rsatkichlarini kamaytirish uchun kov joy asosini zichlashtirish 
maqsadida qurilmalar ishlatiladi yoki yog‘och, metall to‘shamalar barpo etiladi. 
 
 
 
 
 
12.1 rasm. Rudani gorizontal tabaqalarga ajratib quruq materiallar bilan to‘ldirib qazish 
tizimining variantlari. a-rudani o‘zi yurar mashinada tashish; b-rudani skreperda sidirib tashish; 1-yuk 
tashiladigan shtrek, 2-blok vosstayusheysi, 3-shamollatuvchi vosstayushey, 4-to‘ldiruvchi materiallar 
tushirishga xizmat qiluvchi vosstayushey, 5-shamollatuvchi-to‘ldiruvchi shtrek, 6-skreper qurilmasi, 7-
yuklovchi tashuvchi mashina, 8-beton to‘shak, 9-o‘zi yurar burg‘ilovchi qurilma. 
 
Ruda sifatsizlanishi quyidagi holatlarda yuzaga keladi: kov joy yon tomonlari 
ya’ni yondosh jinslarning qulab tushishidan, ruda tanasidagi puch tog‘ jinslarini 
tabaqalab qazib olinganda kov joyda rudani saralash imkoniyati mavjud 
bo‘lmaganda. 
Qazish ishlarini to‘g‘ri olib borilsa foydali qazilmaning sifatsizlanish 
ko‘rsatkichi 2-3 % ni tashkil etadi. Yupqa ruda tanalarini yondosh jinslar bilan 
tabaqalab qazib olishda kov joyda saralash ishlari bajarilmasa sifatsizlanish 
ko‘rsatkichi ahamiyatli darajada ortadi. 
Ushbu qazib olish tizimida tayyorlash ishlarining hajmi katta ko‘rsatkichlarni 
tashkil etmaydi 3 m qalinlikdagi ruda tanasida qavat balandligi 40 m blok uzunligi 
50 m bo‘lgan blokda 1000 t zaxirani tayyorlash ishlarining solishtirma hajmi 3 m 
ni tashkil etadi.
Yupqa ruda tanalarini qazib olishda burg‘ilovchining mehnat unumdorligi 4-5 
m
3
/smena rudani kameralardan qazib olishda 10-11 m
3
/smena, kov joydagi bitta 
ishchi uchun mehnat unumdorligi 0,7-1,5 m
3
/smenadan 2-5 m
3
/smenani tashkil 
etadi. 
Portlovchi moddaning solishtirma sarfi yuqori mustahkamlikdagi va juda 
turg‘un rudalarni qazib olishda 2-2,5 kg/m
3 
ni tashkil etadi.
Mustahkamlagich materiallar sarfi 1m
3
qazib olingan rudaga nisbatan 0,01 m
3
dan 0,02 m
3
gacha ishlatiladi. Yupqa ruda tanalarini qazib olishda bu ko‘rsatkich
0,05 m
3
dan 0,06 m
3 
gacha bo‘ladi. 
Ushbu qazib olish tizimi yog‘och mustahkamlagichlar sarfi bo‘yicha 
qatlamlab qulatish va tirgak mustahkamlagichlar bilan qazib olish tizimlariga 
nisbatan ancha samarali hisoblanadi. 
Rudani qazib olish tannarxi tirgak mustahkamlagichlar bilan qazib olish 
tizimiga nisbatan 1.5 marotaba arzon qiymatga ega. Nisbatan arzon to‘ldiruvchi 
materiallar (boyitish fabrikasi chiqindilari va shlaklari, karerlaridagi mavjud 
otvallar 
va 
h.k) 
dan 
foydalanganda 
va 
to‘ldirish 
ishlarini 

---

mexanizatsiyalashtirilganda qazib olish ishlarining tannarxini yanada pasaytirish 
mumkin.