Paleekologiya va sivilizatsiya dinamikasi fanidan

Zardusht - “Avesto”da birinchi payg’ambar nomi bilan bog’liq bo’lib kelayotgan , halol mehnat , yaratuvchnlik , birinchi she’riyat ixlosiva bir ta’birga ko’ra “Sariq tuya sohibi”ma’nosini bildiradi. Boshqalarda esa “Zarrin yorug’lik egasi”deyiladi. Zardusht
mazdaparast dinining asoschisi.
Rayumand - “Avesto”da “ra’yvant”. Ma’nosi- shukuhmandlik, qudrat va farog’at sohibi. Ahura Mazda , ba’zi ilohlar va odamlarning sifati. Ba’zibir hollarda esa “farrihmand” so’ziga qo’shilgan holda keladi. Nishonpurda “Riyvand” degan to’g’ bor. Undagi “Ozaru Burzayn Mihr “ otashkasadasi g’oyat mashhur.
Farrihmand —“Avesto”da ”Xarvinavant”. Ma’nosi farradan xabardor yoki farra sohibi. Qadimgi fors tilida “farnah” , pahlaviyda “xavarrah” yoki “xavarag”, monaviy bitiklarida “farrih” yo “xavarrih”yo “xurrih”. Bu shunday ilohiy farog’at va muhabbatdirki undan ogoh bo’lgan zot yo’lboshchi, hukmdor bo’ladi, shahriyorlik maqomiga erishadi, adolat sohibiga aylanadi. Avestoshunos Mehrdod Bahor yozadi: “Farr- saodat, shukuh va porloq ma’nosini anglatadi. Ko’plab adabiyotlarda “farrax” (farah) barakat , saodat , iqbol so’zlari bilan bir qatorda qo’llanadi. Farrih- qayhoniy va ilohiy qudrat. Farrih yorug’lik ravshanlik bahsh etuvchi. Uning samoviy va ilohiyligi shundaki, odamlarning yaxshiligi,solih amallari tufayli qudrat , boylik , muvaffaqiyat suratida odamlarga ta’sir ko’rsatadi va shaklga kiradi. Bundan shunday xulosa qilish mumkin-ki yaxshilik samoviy va insoniy qudratning asosidir.
Mehr - “Avesto”da “miysra” , pahlaviyda ”miytr” yoxud “miyhr”. “Yangi Avesto”da farog’at va yorug’lik ilohi. U qadimgi Hind va Eron dinlarida eng buyuk ilohalardan biri
sanalgan. “Avesto”ning uchinchi yashti “Mehr yasht” g’oyatda baland va go’zal qasidalardan hisoblanadi. “Avesto”da ko’pincha Mehr ismi “Vuuvruvgavyatiy”-“keng yaylovlar sohibi” yoxud” “keng yaylov” sifati bilan keladi. Iloh Mehrning haykali Sankt
Peturburg , Vatikan, Rum va o’nlab qalisolar , muzey va ilm-hunar marakzlarida mavjud. “Mehr ro’z”- oyning oltinchi kuni; “Mehr ozor”- Mehrga ozor beruvchi, qasamxur; Mehr duruj – “Avesto”da “Miysru duruj” – Mehrni anglatuvchi; Mehrqush – yer yuziga g’oyatda qattiq qahraton keltirib, uch yil mobaynida yomg’ir, shamol va qor ta’sirida yer yuzida jamiyki yaxshiliklarni nest- nobud ayladi va hokazo.
Irisi- mazdaparastlik dini ilohlaridan biri. Biroq bu ilohning faoliyati xususida hech narsa
Qat’iy ma’lum emas. Shunga qaramay , uning nomi ilohlar Asha , Chista va boshqalar safida tilga olinishiga ko’ra, iloh Irisi ularning hamkorligida ekanligiga shubha yo’q.
Rasastat- mazdaparastlik dini ilohlaridan biri.Bu lavfzning ma’nosini “adolatlilik”, "juvonmardlik” ma’nolarida tilga olinadi. Bu ilohning nomiga “ezgu “sifati qo’shilib, boshqa bir iloha Irisi bilan birgalikda qo’llaniladi.”Avesto”da bu haqida ko’p gapirilmaydi, biroq uning do’stlari Asha va Chista ekanidan bilish mumkinki, iloha Rasastat ham ahuraviy e’tiqod tarafdorlaridan biridir.
Vayshaptasa -“Dinkard”da kelishicha , oyning yigirma birinchi kunidan yigirma beshinchi kunigacha bo’lgan qismning nomi , shuningdek ushbu kunlarni himoya qiluvchi iloh.
Bahrom - “Avesto”da “Virisrang’na”, pahlaviyda “Varahron”,ma’nosi – Virisrani urguvchi yoxud o’ldirguchi iloh. Urush va g’oliblik ilohi. Mazdaparastlik dinida muhim ilohlardan biri. Maqomi miynu olamida iloh Surush bilan b arobardir.Muborizlar muzaffar bo’lmoq uchun Bahromni yordamga chorlaydilar. Iloh ularni qo’llaydi.”Bahrom yasht” ning ibtidosida Ahura –Mazda Zardushtning savollariga javob berar ekan, Bahromni miynu ilohlari orasida eng oliysi deb ta’riflaydi.