П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

Сут эмузувчилар. Буларнинг кўп турлари маълум табиий шароитлар мажмуасига
мослашган бўлади. Шунинг учун хар бири ўзига хос маълум ареол(худудларда) тарқалиш
хусусиятига эга. Буларнинг хонакилаштирилганлари, ярим ёввойи ва ёввойи турлари
мавжуд. Ер юзидаги кўплаб йирик хайвонлар шу гурухга мансубдир. Бу гурух
хайвонларнинг кўпчилик турларидан озиқ-овқат махсулотлари, саноат хом ашёси, дори-
дармонлар олиш мақсадларида фойдаланилади.
+ушлар. Бу жониворларнинг кўпчилиги юқори характчанлиги ва энергия
алмашинувини тезлиги билан биосферада мухим ўрин тутадилар. Турли хашоратлар ва
баъзи кемирувчи хайвонлар хамда ўсимлик популяциясини табиий бошқаришда фаол
иштирок этадилар. Миттигина мухоловка-пеструха 15 кун мобайнида уясига 1 кг. га яқин
хашорат- ларни ташиб келтиради. Битта бойўғли бир йилда 1000 тагача кемирувчини еб 500
кг. донни сақлаб қолади. Кўплаб турлари инсон томонидан турли мақсадларда

---

фойдаланилади. Улар ўсимликларни тарқалишида ва чангланишида ҳам сезиларни рол
ўйнайдилар. +ушларнинг кўплаб турларидан гўшт, тухум, пат олишда ва декоратив
мақсадларда фойдаланилади.
Судралиб юрувчилар. Экотизимларда ўзига хос ўринни эгаллаб, маълум гурухдаги
органик модаларни парчалашда иштирок этадилар. Турли хашоратлар, майда хайвонлар,
илонлар, тошбақалар каби судралиб юрувчилар баъзи халқлар учун қимматли озуқа
махсулоти хисобланади.
Балиқлар. Сув экотизимининг мухим таркибий қисми сифатида модда алмашиниш
жараёнларида фаол иштирок этадилар. Инсониятни озиқ-овқатга бўлган эхтиёжини
қондиришда катта аҳамиятга эгадирлар. Дунё бўйича озиқ-овқат ва бошқа мақсадларда
йилига 80-100 млн.тонна балиқ овланади.
Амфибиялар(қуруқлик ва сувда яшовчилар). Булар ҳам кўплаб хашоратлар ва
молюскалар популяциясини табиий бошқарилишида иштрок этадилар. Бир қатор хайвонлар
(қушлар, судралиб юрувчилар ва сут эмизувчилар) учун озуқа манбаи ҳисобланадилар.
Битта қурбақа ёз давомида 1000 дан ортиқ хашорат ва шиллиқ қуртларни ейиши мумкин.
Уларнинг баъзи турлари, масалан, қурбақалар кўплаб халқлар томонидан тансиқ таом
сифатида истеъмол қилинади.