П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

Хайвонотларга антропоген таъсир ва унинг экологик оқибатлари. Инсониятнинг
ишлаб чиқариш фаолияти яъни антропоген таъсирига кучли дучор бўлган дастлабки табиий
компонентлардан бири хайвонот дунёси ҳисобланади. Инсон олов ва турли қуролларга эга
бўлган даврлардан бошлабоқ, хайвонотга фаол таъсир эта бошлаган. Бундан 250 минг йил
аввал(палеолит даври)дан бошлаб инсон уларга сезиларли тазийқ ўтказа бошлади. Илмий
тахминларга қараганда, йирик, кам сонли хайвонлар антропоген таъсирнинг дастлабки
қурбонлари бўлишган. Аниқ ёзма маълумотлар йўқлиги сабабли ўтмиш даврлардаги
антропоген таъсир оқибатлари хақида тайинли бир нима дейиш мушкул. Доимий ёзма
маълумотлар пайдо бўлган 1600 инчи йиллардан бошлаб инсоннинг хайвонотга таъсири
кўламини маълум маънода кузатиш мумкин.
ТМХИ нинг маълумотларига кўра, 1600-чи йиллардан то ҳозиргача турли таъсирлар
туфайли сайёрамиздаги қушларнинг 94 тури (1,9%) ва сут эмизувчиларнинг 63 тури (1,5%)
қирилиб кетган. Шу жумладан, қушларнинг 8 тури (1,6%) ва сут эмизувчиларнинг 47 тури
(1,%) бевосита атропоген таъсир оқибатида йўқотилган. Йўқ бўлган турчалар ҳақида эса
тўлиқ маълумотлар йўқ.
Хайвонларнинг тури, сони ва тарқалиш ареалларининг ўзгариши табиий ва
антропоген таъсирлар натижасида рўй беради (23-жадвал). 23-Жадвал
Хайвонларга таъсир этувчи омиллар
Табиий
Сунъий (антропоген)
Табиий холда
касалланиш
Коммуникация
иншоотлари туфайли
Ботқоқларни қуритиш
Вулқонларнинг
отилиши
Гидротехник
иншоотлар таъсирида
Захарли химикатлардан
нотўғри фойдаланиш
Сув ва муз босиши
Хар хил портлатишлар
туфайли
Сув ва хавони
ифлосланиши
Шамол, довул, сел ва
жала
Янги ерларни
ўзлаштириш
Ўсимликларни заҳарли
газлар билан
ифлосланиши
Ҳароратнинг қаттиқ
совиб ва исиб кетиши
Табиатдан рекреацион
фойдаланиш туфайли