П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

а э н е р г и я а л м а ш и н у в и  реал воқеаликка айланиб қолди. Баъзи холларда бу
жараён табиий жараёнлардан ҳам устунлик қилмоқда. Табиат билан бўладиган
муносабатларда унинг қонуниятларини писанд этмаслик ёки етарлича эътиборга олмаслик,
ИТИ имкониятларидан кўпинча бир томонлама нотуғри фойдаланиш даставвал табиатда
сўнгра эса жамият ва инсон ҳаётида бир қатор кутилмаган салбий оқибатларни юзага
келтиради. Табиатдаги ва у билан жамият ўртасидаги мувозанат бузилади. Агар инсон
томонидан табиатга ўтқазиладиган салбий таъсирлар кучли ва узоқ давом этса, табиат
бундай таъзийққа бардош бера олмай тезлик билан таназзулга учрайди, инсон ва
жамиятнинг моддий негизи бўлган табиат заифлашиб асл холатини йўқотади. Ҳозирга
келиб, табиатга инсонларнинг таъсири кескин ортиши оқибатида табиатимиздаги бир қатор
салбий ўзгаришлар кучайиб жамиятимизнинг келажаги хавф остида қолмоқда. Буни
қуйидагиларда кўриш мумкин: Сайёрамиз бўйлаб атроф-муҳит холати кундан-кунга салбий
томонга ўзгариб бормоқда, дунё аҳолисининг ярми етарлича туйиб овқат емайди, учдан
бири тоза ичимлик суви билан таьминланмаган, туртдан бири саводсиз, кўп мамлакатларда
инсонлар саломатлиги ёмонлашиб, болалар ўлими юқори, турли минтақаларда ҳар хил
урушлар ва низолар авжига чиқмоқда, инсон эхтиёжи учун зарур бўлган кўплаб моддий
неъматлар камайиб бормоқда. Шундай бир шароитда инсоният ўз ишлаб чиқариш
фаолиятини мукаммаллаштириш ва табиатга камроқ зиён етказадиган технологияларни
тезроқ жорий этишга жуда секинлик билан киришмоқда. Ҳозирги кунда табиатдан
олинаётган турли хом-ашёларнинг ўртача ҳар 100 бирлигидан фақат 3-4 тасидан
фойдаланилади ҳолос. Нооқилона фойдаланиш туфайли кейинги 1,5 минг йил ичида ер
юзасидаги ўрмонзорлар 47% дан 27%га тушиб қолди, қуруқликнинг 30%и чўл ва саҳроларга
айланди. Саҳро-чўллар йилига 6 млн.гектар тезлик билан кенгаймоқда. Йилига табиатга

---

чиқариб ташланаётган турли чиқиндилар миқдори 100 млрд.тоннадан кўпни ташкил
этмоқда. Сўнги 100 йил ичида 2 млрд. гектар экин майонлари эрозияга учраб ишдан чиқди.
Табиатдаги салбий ўзгаришлар мажмуи биринчи галда инсонлар саломатлигига катта
зиён етказмоқда. Аҳолининг умумий касалланиш даражаси тўхтовсиз ўсиб бормоқда, нафас
йўллари, ошқозон-ичак, онкологик, аллергик, юрак, қон-томир ва асаб касалликлари
кўпайиб, янги номаълум касалликлар пайдо бўлмоқда. Дунёни ларзага солиб турган СПИД
касаллиги борган сари кўпроқ кишиларни ўз домига тортмоқда. Табиатдаги салбий
ўзгаришлар оқибатида инсоннинг яшаш муҳитини ёмонлашуви билан ҳарактерланадиган