П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

6.2. ТАБИИЙ МУҲИТНИНГ СИФАТИНИ БЕЛГИЛОВЧИ
СТАНДАРТЛАР
Ҳозирги вақтда техника тараққиётининг ривожланиш даражасига қараб, инсон,
жониворлар ва ўсимликларнинг саломатлигига безиён бўлган табиий муҳит холатини ва
сифатини белгиловчи меъёрномалар мавжуд. Улар собиқ иттифоқ даврида ишлаб чиқилган
бўлиб, Давлат стандартлари(андозалари)-ГОСТ сифатида ҳозиргача мустақил
республикаларда ҳам қўлланилиб келинади.
Собиқ
иттифоқ
давлатларида
ишлатилаётган экология стандарт- лари махсус 17 сонли тўпламда ўз аксини топган. Унда
кўрилаётган масалалар мажмуаларига қараб алоҳида қўшимча сонлар берилган ва уларнинг
тузилган йили кўрсатилган. Масалан, сувни муҳофазалаш ва ундан самарали фойдаланиш
ГОСТ 17,1, 1.0 01-77, « Асосий атамалар ва тушунчалар» ГОСТ 17,1.3.07-82, «Сув ва сув
хавзалари сифатини текшириш тартиби» ГОСТ 17.2.3.01-77, «Аҳоли яшайдиган жойларни
ҳаво сифатини текшириш тартиби» бир мажмуада тўпланган. Мустақилликка
эришганимиздан сўнг улар қайта кўрилиб Халқаро меъёрларга тенглаштирилмоқда.
Экология стандартларида, табиий муҳит компонентлари(сув, ҳаво, тоғ жинслари) ва
истеъмол буюмларидаги зарарли моддаларнинг рухсат этилган чегара меъёрлари (РЭЧМ)
ишлаб чиқилган. РЭЧМ маълум вақт давомида инсон ва атроф муҳитга тавъсир этганда ҳам
зарарли оқибатларга олиб келмайдиган моддалар концентрациясидир. Моддалар
концентрацияси стандартда кўрсатилгандан кам бўлса сифатли ҳисобланади. Улардан турли
мақсадларда фойдаланиш мумкин. Стандарт бўйича истеъмол учун ярамайдиган маиший-
техник сув, дехқончилик ва чорвачиликдаги талабларга жавоб бериши ва ишлатилиши
мумкин. Ҳаводаги зарарли моддаларнинг руҳсат этилган чегара меъёрлари инсоннинг
зарарланган муҳитда бўлиш давомийлигига ҳам боғлиқ. Шунга қараб, жадвалда зарарли
моддаларнинг иш жойларидаги (РЭЧМ иш), шаҳар ва қишлоқлардаги қисқа
муддатли(РЭЧМқ) ва ўртача суткалик (РЭЧМс) меъёрилари 5-жадвалда келтирилган.
5- жадвал