P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari



Download 5,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/186
Sana19.05.2023
Hajmi5,7 Mb.
#941004
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   186
Bog'liq
Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari. Sultonov P

Biosenoz deb 
m a ’lum vaqt m obaynida bir-biri bilan uzviy 
bog'liqlikda shakllangan va birgalikda faoliyat ko'rsatadigan 
turli tirik organizm larning ham jam oasiga aytiladi. Ekologik 
jihatdan biosenozning quyidagi xususiyatlariga asosiy e ’tiborni 
qaratish lozim:
• biosenoz tu rli tirik o rg an izm lar g u ru h la rid a n ib o ra t 
m urakkab tabiiy tizim sifatida faoliyat ko'rsatadi;
• uning shakllanishi k o 'p hollarda uzoq vaqtni talab etadi;


• un d ag i tirik o rg a n iz m la rn in g o ‘z a ro m u n o sa b a tla ri 
m uvozanatlashgan holda b o ‘ladi;
• biosenozdagi tirik organizm lar o ‘zaro va atrof-m uhitga 
moslashib yashaydilar.
Biosenoz xilma-xil tuzilmaga ega. O datda uni tur, fazo va 
ekologik tu zilm alarg a b o ‘lib o 'rg a n ila d i. B iosenozning 
tur
tuzilm asi
deyilganda biosenozdagi tu rla rn in g xilm a-xilligi, 
miqdori, ularning fenologik holati va hokazolar e’tiborga olinadi.
5-rasm . B iosenoz tuzilm asi (M a n b a : A .T o 'x ta y e v , 1998).
Biosenozning eng muhim xususiyatlaridan biri uning turlar 
tarkibidir. Ayni bir biosenoz uchun xos b o 'lg an o ‘simlik va 
hayvon tu rlarin in g um umiy soni deyarli doim iy b o ‘lib, har 
xil turdagi biosenozlarda u keskin o 'zg arib turadi. N am tropik 
o 'rm o n lard ag i biosenozlar turga boy hisoblansa, qurg'oqchil 
va sovuq hududlardagi biosenozlarda tu rla r kam uchraydi. 
M aydon birligiga t o ‘g ‘ri keladigan tu rla r soni biosenozning 
turlarga to'yinganligi
deb ataladi. U ham turli biosenozlarda 
tu rlar tarkibi kabi o 'zg arib turadi.
B io sen o z o d a td a fito s e n o z , z o o se n o z , m ik o se n o z va 
m ik ro b io se n o z la rd an tashk il to p ad i. B iosenoz va u bilan


bog‘langan biotopning chegaralari birinchi navbatda o ‘simlik 
qoplam i o'zgarishi bilan aniqlanadi. Fitosenoz hosil qilishda 
o'sim liklar orasida son jihatdan ko'pchilikni tashkil etuvchi yoki 
ko'zga yaqqol tashlanuvchi tur ajratilad i va bu tu r odatda 
hukmron
(yoki 
dominant)
tur deyiladi. Demak, dom inantlaryoki 
hukm ron b o 'lib hiso b lan g an tu rla r m iq d o r jih a td a n k o 'p
uchraydi va boshqa turlar orasida yaqqol ajralib turadi. Ular 
asosiy organik massa to'plovchi ham da fitosenozning fonini va 
xarakterin i belgilovchi h iso b lan ad ilar. D o m in an t tu rlarg a 
nisbatan ozroq m iq d o rd a u chraydigan, am m o fitosenozda 
m a’lum aham iyatga ega bo'lgan turlar 
subdominant
- ikkinchi 
hukmron turlar deb ataladi. Dom inant va subdominant turlardan 
tashqari jam oa tarkibida kamroq sonda uchraydigan turlar ham 
mavjud. U lar 
kom ponm tlar
deyiladi. Kam sondagi va noyob 
turlar ham biosenozning hayotida muhim rol o'ynaydi. M a ’lum 
bir turning barcha abiotik va biotik om illar majmuiga bo'lgan 
m unosabati, y a’ni biosenozdagi boshqa turlarga nisbatan tutgan 
o 'rn i 
ekologik о 'rin
deyiladi. T abiatda populyatsiyalarga xilma- 
xil abiotik va biotik omillar ta ’sir etadi. Shuning uchun umumiy 
ekologik o'rin ichida iqlim, trofik, edafik va boshqa xususiy 
ekologik o'rin lar ajratiladi. V.N.Beklemishev tasnifotiga k o 'ra 
ekologik o 'rin trofik, tropik, forik va fabrik kabi toifalarda 
namoyon bo'ladi. 

Download 5,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   186




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish