P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

ma’lumotlarning topologik modeli
bo’yicha 
bo’lish mumkin: 

topologik qo’llashsiz; 

ob’yektli topologik qo’llash bilan; 

chiziqli-uzelli topologik qo’llash bilan. 
GATlarning ichki tuzilishi va ishlash prinsplariga qarab, ochiq 
(kengaytiriladigan) va yopiq tizimlar ajratiladi. 
Ochiq tizimlar foydalanuvchiga dasturiy muhitni uning amaliy 
masalalarini yechish uchun o’z ilovalarini yaratish yo’li bilan moslashtirish 
imkoniyatini beradi. Buning uchun S++, C#, Java, Delphi va boshqalar 
kabi keng tarqalgan dasturlash tillari qo’llaniladi. Bunday tizimlar 
ma’lumotlarning umumqabul qilingan almashuv formatlari (
DEM, DLG, 
GeoTIFF, VP
va boshqalar) va ilovalar birga ishlashining muayyan 

---

44 
operastion muhitlarda qabul qilingan protokollari (masalan, 
ActiveX, OLE, 
DDE,
Windows uchun COM) bilan ishlay oladi. 
Yopiq tizimlar
bunday fazilatlarga ega emas. Ular boshidan spestifik 
amaliy masalalarni yechish uchun mo’ljallangan va masalaning hatto bitta 
sharti o’zgarganda kuchsiz bo’lib qoladilar. Bundan tashqari, ko’pincha 
ilovalar o’rtasida axborot almashuvi bilan bog`liq muammolar yuzaga 
keladi. Buni ma’lumotlarni raqamli ifodalashning ichki formatlarining etarli 
darajada hujjatlashtirilmagani bilan izohlash mumkin. 
GATlarning keng qo’llanilishi geoaxborot tizimlari tiplarining ko’p 
bo’lishiga olib keladi, ular funksionalligi, hududiy qamrovi, tematikasi 
bilan farqlanadilar. Fazoviy qamrovining kattaligi va masshtabi bilan farq 
qiladigan quyidagi bir nechta GAT turlari ajratiladi, 1.3-jadval. 
1.3-jadval 
GAT turlari 
GAT turi 
Hudud qamrovi, km
2
Masshtabi 
Global 
10
5
- 10
8
1:1000000 – 
1:100000000 
Milliy 
10
4
– 10
7
1:1000000 – 
1:10000000 
Hududiy 
10
3
– 10
5
1:100000 – 1:2500000 
Munistial 
10
3
1:1000 – 1:50000 
Lokal (parklar, 
qo’riqxonalar) 
10
2
- 10
3
1:1000 – 1:100000