P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

V I I I   B O B .   T A F A K K U R

I .   T A F A K K U R   H A Q I D A   U M U M I Y   T U S H U N C H A

T a fa k k u r —  in so n   aqliy  fao liy atin in g   yuksak  shaklidir.  T a fa k k u r a tro f- 

dagi  o la m n i  bilish  q u ro lid ir va  in so n   o q ilo n a   am aliy  fao liy atin in g   vujudga 

kelishi  u c h u n   sh artd ir.

T afak k u r  ja ra y o n id a   fikr  paydo  b o 'la d i,  bu  fikrlar  in so n n in g   on g id a 

m u h im   tu sh u n c h a la r shaklini  oladi.  T afak k u r n u tq   —  til  bilan  ch a m b a rc h as 

b o g 'la n g an .  In so n d a   tafak k u r  va  n u tq   b o 'lganligi  tufayli  u  h a y v o n lard an  

farq  qiladi  va  shu  sababli  u   ongli  m avjudotdir.  Inson  o 'z   atrofidagi  o la m d a  

b o 'lg a n   b u y u m la r va  h o d isala m i  ongli  ravishda  idrok  qiladi,  ongli  ravishda 

eslab  q oladi  h a m d a   esga  tushiradi  va  ongli  ravishda  harakat  qiladi.

Sezgi  va  idro k larg a,  xo tira  va  ta s a w u rla rg a   n isb a ta n   ta fa k k u r  o d a m ­

larning  b ilish  va  am aliy   fao liy atid a  a lo h id a   ah am iy atg a  ega.

C h u n o n c h i,  kishi  fikr  qilish  faoliyati  ja ra y o n id a   o 'z   id ro k i,  ta s a w u r i 

va  fik rlarin in g   to 'g 'rilig in i,  an iq lig in i  va  haqiqiyligini  belgilab  o la d i,  b u ­

la m in g   v o q elik k a  m uvofiqm i  yoki  m uv o fiq   em asligini  belgilab  o lad i.

M a sa la n ,  biz  q u y o sh n in g   h a r  k u n   S h a rq d a n   c h iq ib ,  G 'a rb g a   b o ta y o t- 

ganligini  h a m m a m iz   k o 'ra m iz   (id ro k   q ila m iz ).  Biz  Y ern in g   q im irla m a y  

tu rg a n lig in i,  qu y o sh   esa  y er  a tro fid a  ay lan ay o tg an lig in i  k o 'ra m iz .  K o 'p  

asriar  d a v o m id a   ju d a   k o 'p   k ish ilarn in g   qilgan  fikriy  faoliyati  n a tija sid a - 

g ina,  u zo q   d av o m   etg an   k u z a tish la r va  ta d q iq o tla r  n atijasid ag in a  h a q iq a t - 

da  quy o sh   y e r atro fid a   a y la n m a sd a n ,  balki  y e r o 'z   o 'q i  atro fid a   va  q u y o sh  

a tr o f id a   a y la n a y o tg a n lig i  a n iq la n d i.  D e m a k ,  q u y o s h n in g   h a r a k a t i  

to 'g 'risid a g i  b izn in g   bevosita  id ro k im iz  voqelikka,  h aq iq atg a  to 'g 'r i   k el- 

m as  e k a n ,  v o q elik n in g   to 'g 'r i  aks  etish i,  y a ’ni  h a q iq a t  —  b u n d a   ta fa k k u r 

y ordam i  b ilan  an iq la n d i.  Y u q o riro q   b o sq ic h la rd a  b u n d a y   fikrlash ta fa k k u r 

jara y o n larid ag i  hosil  b o 'lg a n   h u k m la r va  tu s h u n c h a la r  u la m in g   c h in lig in i 

yoki  c h in   em aslig in i  an iq la sh d a   ifo d ala n ad i.