m e h n a td a , fa n va ijo d iy o td a x a y o ln in g k a tta a h a m iy a ti bor.
B o la lik d a g i o 'y i n l a r — a s o s a n , b o la la r fa n ta z iy a s in in g n a m o y o n
b o 'lis h id ir. B o la la m in g ijodiy o 'y in la rid a u la rn in g o rg an izm i k am o l t o p a
di va m u s ta h k a m la n a d i, aqli, iro d asi, m a ’naviy va estetik hislari o 's a d i.
X ay o l b o 'lm a s a , o 'q is h ish la rin in g sa m a ra li b o 'lis h i m u m k in em as.
O 'q u v c h ila r o 'z la ri bevosita idrok q ilo lm ay d ig an n arsalar to 'g 'risid ag i b ilim -
la rn i x ayol m av ju d b o 'lg a n id a g in a y aq q o l tu s h u n ib , bilib o lish lari m u m
kin. C h u n o n c h i, o 'q u v c h ila r g eo g rafiy a va ta rix g a d o ir b ilim la m i m a n a
X a y o l ja ra y o n i o 'q u v c h ila rg a d a rs d a m a v h u m , ab strak t s h a k ld a b e ri-
la y o tg a n m a te ria ln i a n iq la sh tirish g a y o rd a m b e ra d i. O 'q u v c h ila r m a te m a
tik a , g ra m m a tik a va b o s h q a fan larg a d o ir m iso lla m i k o 'p jih a td a n x ay o l
ish tiro k i b ila n « o'ylab to p a d ila r» va ta n la b o lad ilar.
X ayol b o 'lm a s a , o d a m n in g m e h n a t qilishi h a m m u m k in b o 'lm a y d i.
M e h n a t qilish v aq tid a h a m is h a shu m e h n a td a n kuzatilgan m a q sa d o l
d in d a n b elgilab o lin a d i, sh u m e h n a tn in g q a n d a y n a tija la r b e rish i o ld in d a n
t a s a w u r q ilin a d i. S h u n d a y q ilin m a sa , ish lab b o 'lm a y d i. E rish ilm o q c h i
b o 'lg a n m a q sa d n i b elg ilash , o ld in d a n k o 'ris h , c h a m a la sh n in g o 'z i sh u
m aq sa d n i va natijalam i x ay o ld a ta s a w u r qilish d e m a k d ir, xayolning b o 'lis h i
in so n n in g h a r q a n d a y ish n i ijo d iy b ajarish ig a yoki bu ishga ijo d k o rlik
e le m e n tla rin i kiritishga im k o n b erad i. A ks h o ld a m e h n a tn in g h a r b ir tu ri
ilgari o 'rg a n ib o lin g an u su lla r va h a ra k a tla rn i sh u n c h a k i ta k ro rla s h y o 'li
b ila n g in a bajarilishi m u m k in .
Ilm iy kashfiyotlarda va texnikaga d o ir ixtirolar qilishda ju d a k a tta a h a m i
yati b o 'lg a n ilm iy g ip o te z a la r y a ra tish d a xayo ln in g roli, ayniqsa, katta.
G ip o te z a — h aq iq iy sa b a b la ri n o m a ’lu m b o 'lg a n h o d isa la m in g f a k t
la rn i iz o h la m o q u c h u n fa n d a q o 'lla n ila d ig a n ta x m in d ir. O d a td a , g ip o te -
za larn in g k o 'pchiligi o lim la m in g xayolida ay rim fa k tlar yoki farazlar asosida
v u ju d g a kelad i. V ujudga k e ltirilg a n g ip o te z a e k sp e rim e n tla r q ilish y o k i
fa k tla r ta n la sh y o 'li b ilan ta n q id iy rav ish d a te k sh irib k o 'rila d i. E k s p e ri
m e n tn in g n atijalari va to 'p la n g a n fa k tla r sh u g ip o te z a n in g rostligini ta s -
d iq la sa , u h o ld a g ip o te z a ilm iy n a z a riy a b o 'lib q o lad i. M a sa la n , q a d im iy
fizik la r va a s tro n o m la r m e te o rla r n in g va y u ld u z la r u c h ish in in g s a b a b
la r in i iz o h la s h g a u r in ib , bu h o d is a la r Y e rd a g i q a ttiq m o d d a la m in g
b u g 'la n is h id a n b o sh q a n a rsa e m a s, suv b u g 'la ri kabi m a z k u r q a ttiq m o d -
d a la rn in g b u g 'lari ham y u q o ri k o 'ta rilib va s o 'n g ra lovillagan to s h l a r h o l i -
d a yerga tu sh a d i, d eb fa ra z qilgan e d ila r. L ek in b u g ip o te z a fa k tla r b ila n
isb o t b o 'lm a g a n lig i sab ab li rad q ilin d i. S o 'n g ra , m a n a sh u h o d is a la m i
m e te o rla rn i iz o h lam o q u c h u n b o s h q a b ir g ip o te z a vujudga k eltirild i: O y d a
v u lq o n la r b o r, shu v u lq o n la r g 'o y a t z o 'r k u c h b ila n lava c h iq a rib tu ra d i,
bu lav an in g b ir qism i m e te o ritla r ta riq a s id a yerga tu sh a d i, d e b fa raz q ilin
di. L ek in bu g ip o te z a h a m isbot b o 'lm a d i: O y d a h e c h q a n d a y v u lq o n
y o 'q lig i va lav alar ch iq a rm a slig i m a ’lu m b o 'lib q o ld i. K eyingi v a q tla rd a
b u n d a y g ip o te z a vujudga k eld i: sh u g ip o te z a g a k o 'ra , b e n ih o y a k o 'p m iq -
d o rd a k ich ik va m a y d a jis m la r b o r, p la n e ta la r singari, b u jis m la r h a m
q u y o sh a tro fid a ay lan ib y u ra d i. B a’z a n bu jis m la r Y e m in g to rtis h k u c h i
d o irasig a tu sh ib q o la d i, b u n in g n a tija sid a u la r yerga tu sh a d i. B u g ip o te z a
h a q iq a tg a eng y a q in ro q b o 'lib c h iq d i v a h o zirg i v a q td a h a m m a t o m o n i
d a n q abul q ilin g an ilm iy n a z a riy a b o 'lib q o ld i.
G ip o te z a la r ilm -fa n n in g o lg 'a b o rish i u c h u n m u h im s h a rtd ir.
O d a m n in g b u tu n ijo d iy fa o liy a tid a x a y o ln in g ju d a k a tta a h a m iy a ti
b o r, x ay o l b o ‘lm a sa , q ish lo q x o 'ja lig id a n o v a to rlik , te x n ik a d a ix tiro ch ilik
va b a r c h a s a n ’a t ta rm o q la ri h a m b o 'lm a g a n b o 'la r edi.
A lb a tta , real xayolgina in so n fa o liy a tid a a n a sh u n d a y ijobiy a h a m iy a t
ga e g ad ir.
A k sin c h a , real b o 'lm a g a n xayol — q u ru q x a y o lp arastlik d ir, b u n d a y
q u ru q x a y o lp a ra stlik h a r q a n d a y fao liy atg a to 's q in lik q ilad i. K eng, m a z -
m u n li, k u c h li va real x a y o lg in a in so n fa o liy a tin in g h a m m a so h a la rid a
ijobiy a h a m iy a tg a ega b o 'la d i, a lb a tta . M a n a sh u n d a y xayolni o 'stiris h
aq liy ta rb iy a n in g m u h im v a z ifa la rid a n biri b o 'lis h i lo zim .
Do'stlaringiz bilan baham: 
