P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Binobarin,  tafakkur insonning shunday aqliy faoliyatidirki,  bu  faoliyat 

voqelikni  eng  aniq  (to'g'ri),  to'liq,  chuqur  va  umumiylashtirib  aks  etti- 

rishga  (bilishga),  insonning  yanada  oqilona  amaliy  faoliyat  bilan 

shug‘ullanishiga  imkon  beradi.

B osh  m iya  p o 's tin in g   b ir o n - b ir  u ch astk asi  em as,  balki  b o sh   m iy a n in g  

b u tu n  p o 'sti  qilayotgan faoliyat tafak k u rn in g  nerv-fiziologik negizidir.  A n a - 

liz a to rla m in g   m iyaga  b o rib   tu ta sh g a n   u ch lari  o 'rta s id a   v ujudga  kelad ig an  

m u rak k ab   m u v a q q a t  b o g 'la n is h la r  ta fa k k u r  qilish  u c h u n   b irin ch i  g ald a 

ah am iy atg a  ega.

Y u q o rid a   aytib  o 'tilg a n id e k ,  ik k in ch i  signal  sistem asi  b ila n   b irin c h i 

signal sistem asining bir-biriga t a ’sir o 'tk a z ish id a  m uvaqqat b o g 'lan ish larn in g  

v ujudga  k elish i  ta fa k k u rn in g   sp etsifik   n e rv -fiz io lo g ik   m e x a n iz m la rid ir. 

l.P .  Pavlov  a y tg a n id ek ,  « a w a lo ,  u m u m in so n iy   e m p iriz m n i,  (in so n n in g  

ta jrib asi,  o rttirg a n   b ilim lari)  n ih o y a t  a tr o f   o la m n i  va  in s o n n in g   o 'z in i 

h a m   b ilish  u c h u n   oliy  q urol  b o 'lg a n   fan n i  h a m   y aratu v ch i  m ax su s  in ­

soniy,  o liy  tafak k u r»  ayni  shu b o g 'la n is h la r aso sid a voqe b o 'la d i  (П о с о б и е  

с о б р а н и е ,  I I I   to m ,  2 -k ito b ,  2 3 2 -b e t).

T afa k k u rn i  y o 'n a ltirib   tu ra d ig a n   asosiy  n e rv -fizio lo g ik   n eg iz  sh u n d a y  

y o 'l  k o 'rs a tib  tu ru v c h i  refleksdirki,  bu   refleks ta fa k k u r qilish ja ra y o n la rid a  

k a tta   rol  o 'y n a y d i.

O d a m  te v a ra k -a tro f o la m n i  shax san   bilib  o lay o tg an   c h o g 'id a  yoki  o 'z i

---

h a ra k a t  q ilay o tg an   c h o g 'id a g in a   e m a s ,  b alki  shu  b ilan   b iig a,  u   o 'z in in g  

(o g 'z a k i  y o k i  y o z m a )  n u tq i  b ila n   o 'z   fik rla rin i  b o s h q a   o d a m la r g a  

o 'tk a z a y o tg a n id a   h a m d a   b o sh q a   o d a m la r n in g   fik r  va  b ilim la rin i  o 'z i  

o 'z la s h tirib   o lay o tg an   c h o g 'd a   h a m   fik r  qilaveradi.

O d a m n in g   b ilis h   va  a m a liy   e h tiy o jla r i,  te v a r a k - a t r o f   v a  h a y o t 

to 'g 'ris id a g i  o 'z   b ilim la rin i  k en g a y tirish   va  c h u q u rla sh tirish g a   in tilish i 

ta fa k k u r  q ilish   fao liy atin i  vujudga  k e ltira d i  va  b u   fao liy atn i  k u c h a y tira - 

veradi.  S h u   sababli  ta fa k k u r  qilish  ja ra y o n la rin in g   m u ay y an   m aq sa d g a  

q a ra tilg a n   b o 'lis h i  shu  ja ra y o n la rn in g   m u h im   xususiyatidir.