|
V I I I . X O T I R A N I N G 0 ‘ S I S H I
X o tira b o la h a y o tin in g birinchi k u n la rid a n o q o 's a boshlaydi. X o tira
nerv sistem asin in g o 'sish i bilan birga, tarbiya va tu rli faoliyat (o 'y in , o 'q ish ,
m e h n a t) h a m d a n u tq vositasi b ilan a lo q a qilish ja ra y o n id a o 'sib , ta k o m il
lashib b o rad i. X o tira t a ’lim n in g asosiy s h a rtid ir, sh u b ilan b irg a, x o tira
ning o 'z i h a m , a so san t a ’lim -tarb iy a ja ra y o n id a o 'sib b o rad i.
X o tira o 's is h in in g nerv-fiziologik asosi m iy a p o 's tid a sh artli re fle k to r
nerv b o g 'la n is h la rin in g asta-sek in k o 'p a y ib va m u rak k ab la sh ib b o rish id ir.
B irinchi sh a rtli reflek slar ta x m in an ikki h a fta lik c h a q a lo q d a o v q a tla n ish -
ga b o g 'liq b o 'lg a n q o 'z g 'o v c h ila r asosida hosil b o 'la d i. Besh o y lik c h a q a
lo q d a sh a rtli re fle k to r b o g 'la n ish la r en d i h a m m a a n a liz a to rla rn in g ish ti-
ro k id a hosil b o 'la b o sh lay d i va b u b ila n x o tira ja ra y o n ia rin in g p a y d o
b o 'lis h ig a im k o n iy a t tu g 'd irilg a n b o 'la d i.
B o lad a x o tira n in g dastlabki a lo m atlari y o n id a g i yaqin k ish ila r va b u -
y u m la rn i ta n is h id a k o 'rin a d i. J u d a k o 'p tu r li- tu m a n va b ir-b iri b ila n
b o g 'la n g a n sh a rtli reflekslarning to b o ra k o 'p a y ib b o rish i tufayli b o la n in g
tashqi q o 'z g 'o v c h ila rg a javoban reaksiyalari m urak k ab lash ad i va q o 'z g 'o v c h i
t a ’sirida sh artli refleks tam oyili b o 'y ic h a q o 'z g 'a la d ig a n , ilgari hosil b o 'lg a n
b o g 'la n is h la rn i o 'z ich ig a o la boshlaydi. S h u sababli m a ’lu m q o 'z g 'o v c h i
(narsa) ni id ro k q ilg an d a «tanib olish» hissi m avjud b o 'lad i. Bu hoi b o laning
b u tu n h a ra k a tla rid a k o 'rin a d i: ta n ish b o 'lg a n b ir n arsan i, o 'z ig a yaqin
k ish ila m i k o 'r g a n id a b o la «talpinadi», q u v o n a d i va aksin ch a, n o ta n ish
kishini k o 'r g a n id a y o tsiray d i, u n d a n y u zin i o 'g ira d i va h o k azo . X o tira
ning o 'sis h id a g i b u d av rd a hali ta s a w u r b o 'lm a y d i, c h a q a lo q n in g xotirasi
id ro k ja ra y o n la rin in g o 'z ig a xos b ir y o 'l b ila n , y a ’ni idrok q ilin g an i y an a
k o 'rg a n d a , e s h itg a n d a va hok azo « tan ish b o 'lg a n lik hissi» tu g 'ilis h y o 'li
bilan o 's ib b o ra d i. B ola ta n ib olishga qobil b o 'la r e k an , d e m a k , u e n d i
id ro k qilgan n a rsa va h o d isa la m i esda olib q o la d ig a n b o 'la d i.
B ir yoshga t o ‘lib - to ‘lm ag an b o la d a x o tira n in g m u ra k k a b ro q sh ak li sh u
pay td a sezgi o rg an lari o rq a li b e v o sita id ro k q ilin m a g a n n a rsa n i eslash
q obiliyati k o ‘rin a b o sh la y d i, y a ’ni b u y o sh d a g i b o la la r ilgari id ro k q ilg a n ,
k o 'rg a n , n o m in i e sh itg a n n a rsa la rn i ta s a w u r q ilish y o ‘li b ila n eslay o la d i
lar. Ilgari m u sta h k a m la n ib q o lg a n , m u ra k k a b bogM anishlar tu fay li e n d i
m a 'lu m bir q o ‘z g ‘ovchi o ‘z m uvofig'i boMgan narsan i ta sa w u rid a uyg‘o tad i.
M ak tab g ach a ta rb iy a yoshidagi b o la la r x o tirasi y aq q o l o b razli x o tira d ir,
y a 'n i idrok q ilg an n a rsa n in g o b razin i x o tira d a o lib q o lad i. M a k ta b g a c h a
tarbiya yoshidagi b o la m a ’lu m n arsa va h o d is a la m in g o brazi s o ‘z b ila n
ifodalangan o g ‘zaki m a te ria ln ig in a esd a o lib q o la d i. BoshlangM ch s in f
o 'q u v c h ila rin in g x o tira si aso san an iq o b raz li x o tira d ir. U la r id ro k q ilg an
va ta s a w u r e ta d ig a n n arsala rn in g y aq q o l k o ‘zga k o 'rin a d ig a n x ususiyat va
m u n o sa b atlarig a ta y a n ib tu rib , tegishli m a te ria ln i oson va tu s h u n ib e sd a
qoldiradilar.
Yuqori s in f o'q u v ch ilarid a m urakkablashib boradigan abstrakt n azariy
m aterialni o 'q ib — bilib olish qobiliyati to b o ra k o 'p ro q o 'sib boradi. S hu
bilan birga o 'sm irla rd a tajriba, tafakkur va xayol qobiliyatining boyib, o 'sib
borishi m unosabati bilan obrazli aniq xotira y an a d a m urakkablashib b o rad i.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
