P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

VI.  XOTIRADAGI  INDIVIDUAL 

FARQLAR (XOTIRA TIPLARI)

H a r  k im n in g   o 'z ig a   xos  xotira  xususiyatlari  bor.  H a r   k im n in g   xotirasi- 

dagi  farq  x o tiran in g   k u ch id a  ifodalanadi,  m a ’lum ki,  xotirasi  kuchli va  x o ti- 

rasi  z a if o d a m la r bor.  A.S.  P ushkinning  z a m o n d o sh la rid a n   biri:  «B ir sahifa 

s h e ’rni  yod  aytib  b erish   u c h u n   Pushkinga  b u   s h e ’m i  b ir-ik k i  m a rta   o 'q ib  

chiqish  kifoya  qilardi»  deb  gapirganligi  m a ’lu m .  K o m p o z ito r  M o tsart  b ir- 

ikki  m arta  esh itg an   m u rak k ab   m usiqa  asarini  esida  q o ld ira  olganligi  va 

keyinchalik  sh u   asarni  no tag a  ay n a n   yod  k o 'c h ira   olganligi  m a ’lum .

K o m p o z ito r  B alak irev n in g   h a m   xotirasi  n ih o y a td a   k uchli b o 'lg a n .  B ir 

k u n i  u  C h ay k o v sk iy d an   sim fo n iy a  a sa rla rid a n   birini  ch alib   b e rish n i  ilti- 

m os  q ilg a n d a ,  C haykovskiy  o 'z in in g   shu  sim fo n iy asin i  eslay  o lm a g a c h , 

B alakirev  C h ay k o v sk iy n in g   bu  sim fo n iy asin i  k o n se rtd a   b ir  m a rta   esh itg an  

b o 'ls a   h a m ,  fo rte p ia n o d a   b ex ato ,  a y n a n   c h alib   berg an .

X o tira n in g   sifati  (k u ch i)  ga  k o 'p in c h a   fa q a t  esda  olib  qo lish   tezligiga 

q a ra b   b a h o   b e ra d ila r.  B u n d ay   fikr,  ayniqsa,  m ak tab   o 'q u v c h ila rig a   n isb a ­

ta n   k o 'p   ta rq a lg a n d ir.  O 'q u v c h i  te z   yod  o la r e k a n ,  d e m a k ,  u n in g   xotirasi 

k u ch li  va  ak sin c h a ,  sekin  esd a  olib  q o la r  e k a n   —  xotirasi  b o 's h .  A m m o  

b u n d a y  q a ra sh   n o to 'g 'r i.  F a q a t  esd a olib  qo lish   tezligiga q arab ,  x o tira n in g  

k u c h li-k u c h siz lig ig a   b a h o   berish  y aram ay d i.

X o tira n in g   k u c h li-k u c h siz   b o 'lis h in i  b iz  h a m   esd a   q o ld irish   va  h a m  

e sd a n   c h iq a rib ,  h a m   ish n in g   te z lik   d arajasiga  q arab   b ilam iz.  T e z  esga 

olib,  sek in , b o ra -b o ra  u n u tish   kuchli x o tiran in g  x arak terli  xususiyati b o 'lsa , 

sek in   esd a   o lib   q o lish   va  te z   esd an   ch iq a rib   q o 'y ish   kuch siz  x o tira   belgi- 

la rid a n d ir.  A n a   sh u   x o tira   sifatlarin in g   n e rv -fiz io lo g ik   asosi  m u v aq q at 

n e rv   b o g 'la n ish la rin in g   hosil  b o 'lish ig a   va  u la m in g   q a n d a y   ishlab  tu rish i- 

ga  xos  x u su siy atlarid an   iborat.

E sd a  olib  q o lish   tezligi  va  e sd a n   c h iq a rib   q o 'y is h   tezlig ig a  q arab ,  h a r  

k im n in g   xo tirasid ag i  eng  asosiy  in dividual  farq n i  an iq lab   o lish   m u m k in . 

Bu  fa rq la r  q u y id a g ila rd a n   ib o rat.

---