П ьесалар с е р д а р о м а д жой кам бағалаи к а й б эмас м о м а к а л д и р о к

( ё л ғ и з ) 1.
Йўқ, ҳеч ерда йўқ! У бечора энди 
нима қилаяпти экан? Фақат хайрлашиб олсам ҳам майли 
эди, ундан кейин... Ундан кейин ўлсам ҳам майли! Нега уни 
балоларга гирифтор қилдим? Бундан менга не фойда! Бир 
ўзим ҳалок бўлсам бўлмасмиди! Узимни ҳам, уни ҳам ҳалок 
қилдим,— ўзимнинг шарманда бўлганим етмай, уни ҳам 
та’наю маломатларга қўйдим. Ҳа! Узимни шармандаю-шар- 
мисор қилдим, уни ҳам та’наларга қўйдим! 
(Жимлик.)
Эсимга солайчи, у нималар деган эди-я? Нақадар менга 
раҳми келарди унинг? Қандай гаплар айтган эди-я? 
( Боши
- 
ни чангаллаб.)
Эсимда йўқ, ҳаммасини унутибман. Тунлар, 
бу қоронғи тунлар менинг учун азобдан бошқа нарса эмас! 
Ҳамма ухлайди, менчи? Мен лаҳатга киргандай бўламан. 
Бунча ҳам даҳшат бўлмаса бу қоронғи лаҳат! Аввал қан- 
дайдир ола-ғовур келади, гўё бировни дафн қилаётгандай 
куй ҳам эшитилади... Ёруғ жаҳонни кўришга ошиқасан 
киши! Аммо тургинг келмайди, негаки, яна ўша одамлар, 
яна ўша гап-сўз, яна ўша азобу уқубат. Нега улар менга 
шундай қарайдилар-а? 
Нега ўлдириб қўяқолмайдилар-а? 
Нега бундай қилишди? Илгариги вақтларда, ўлдиришар 
эди, дейдилар. Мени ҳам Волгага ташлаб юборишса бўлмай- 
дими,— жон дердим-а. «Сени ўлдирсалар, унда сен гуно- 
ҳингдан халос бўласан, ундан кўра тирик жасад бўлиб 
умринг азоб-уқубатларда ўтсин» дейдилар. Етар, шунча 
азоб чекканларим! £ ҳали бу чеккан азобларим озми? Энди 
мен яшаб ҳам нима қилдим, нима қилдим? Энди менга ҳеч- 
нарса керак эмас, ҳечнарса, бу ёруғ дун ёдан ҳам бездим! 
Оҳ, ажал тезроқ келса эди! Улимни чақирган сайин, сендан 
нари қочади-я. Нимани кўрмайин, нимани эшитмайин 
(юрагини кўрсатиб)
фақат мана шуерим туз сепгандай ачи- 
шади, у блан яшасам, эҳтимол, яхши кунларни ҳам кўрар- 
дим... Нима ҳам қилдим: энди барибир юрагим аллақачон
1 Мана шу монологни ва бундан кейинги 
сўзларни чўзиб, так- 
рорлаб, ўйчан ва гоҳо ўзини йўқотиб гапиради.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Хароб бўлган. Усиэ, &ндй мен чидолмайман! Оҳ, усиз 
чидолмайман энди! Узингни кўрмаганимга яраша, ҳеч бўл- 
маса арз-додимни эшит! Оҳ! Шўх шамоллар, унга менинг 
ҳайғу-алам, юрак ҳасратларимни етказингиз! Ё раббий эзи- 
либ адо бўлдим! 
( Қирғсққа боради ва товушининг борича.)
Қувончим, ҳаётим, жоним, сени севаман, сени! Жавоб бер- 
сангчи! 
(йиғла й д и .)
Б о р и с киради.
У Ч И Н Ч И С А Ҳ Н А
К а т е р и н а блан Б о р и с.
Б о р и с
(Катеринани кўрмай).
Ё раббий! Бу унинг 
овози-ку! Узи қаерда экан? 
(Атрофга қарайди.)
К а т е р и н а
(чопиб бориб бўйнига осилади).
Сени ҳам 
кўрар кун бор экан-ку! 
(Унинг кўксига бошини қўйиб йиғ-
лайди. Жимлик.)
Б о р и с. Мана, биргалашиб йиғлаб ҳам олдик.
К а т е р и н а . Мени унутмадингми?
Б о р и с. Нега унутай, сенга нима бўлди!
К а т е р и н а . Оҳ, йўқ, йўқ, ундай демоқчи эмас эдим. 
Хафа бўлдингми?
Б о р и с. Нега хафа бўлай?
К а т е р и н а . Ундай бўлса, кечир мени. Сенга ёмонлик 
қилиш ниятим ҳам йўқ эди; ўз ихтиёрим ўзимда эмас эди. 
Сенга нима деган бўлсам, нима қилган бўлсам ўз эркимдан 
беихтиёр қилдим.
• 
Б о р и с. Бас, гапирма энди, гапирма!
К а т е р и н а . Узингчи? Узинг нима қиласан энди?
Б о р и с. Кетаяпман.
К а т е р и н а . Қаёққа кетаяпсан?
Б о р и с. Олис, Катя, Сибирьга.
К а т е р и н а . Мени ҳам бирга олиб кет!
Б о р и с . Иложи йўқ, Катя. Мен ўз ихтиёрим блан кета- 
ётганим йўқ: амаким жўнатаяпти, отлар ҳам тайёр; 
бир 
зумга амакимдан сўраб чиқдим, ҳеч бўлмаса, сен блан бирга 
юрган жойлар блан хайрлашмоқчи эдим.
К а т е р и н а . Бор, худога топширдим! Мени кўп ўйла- 
ма. Аввал сен бечорага қийин бўлади, кейин эсингдан ҳам 
чиқиб кетар.
Б о р и с. Менинг учун ҳам ғам ема! Менинг ўз эрким 
ўзимда. Сен нима қиласан, сен? Қайнананг нима деяяпти?
К а т е р и н а . Сиқиб сувимни ичаяпти, уйдан 
эшикка
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

чиқармайди. Ҳаммага, эримга Ҳам, 
«бунга ишонма, 
бу 
айёр» дейди. Ҳаммаси мени кун бўйи пойлагани-пойлаган, 
мазах қилишади. Ҳарбир сўзи блан чақиб олишади.
Б о р и с. Эринг-чи ?
К а т е р и н а . Гоҳ юмшаб қолади, гоҳ заҳрини сочади, 
сиқиб сувимни ичгани ичган. Улгудек кўнглим қолди ундан 
ҳам, унинг эркалатишлари гўё тошдек ботади менга.
Б о р и с . Қийин экан сенга, Катя!
К а т е р и н а . Нимасини айтасан, нимасини, бундан кўра 
ўлган яхшироқ!
Б о р и с. Ким билибди, дейсан, севгимизнинг бу қадар 
азоб-уқубатга қолишини! Яхшиси, кўринмасам бўлар экан!
К а т е р и н а . Сени кўрдиму ўзимни балога қўйдим. 
Севинчдан кўра азобни кўпроқ тортдим, кўпроқ! 
Бундан 
кейин ҳам тортаман! Нима бўлишини ўйлаб ҳам нима қил- 
дим энди. Сени кўрдим-ку, шунга ҳам шукур, буни мендан 
улар тортиб ололмайдилар; менга бундан бўлак ҳечнарса 
керак эмас. Ф ақат сени кўрсам бўлар эди менга! Мана энди 
анча енгил тсртдим; гўё елкамдан оғир бир юк тушгандай 
бўлди. Сени мендан хафа, мени сўкаётган бўлса керак, деб 
ўйловдим...
Б о р и с. Қўйсангчи шу гапларингни.
К а т е р и н а . Йўқ, бутунлай бошқа 
нарсаларни гапи- 
раяпман-а; мен бундай демоқчи эмас эдим.
Б о р и с. Яна бизни буерда биронтаси кўриб қолмасин!
К а т е р и н а . Шошма, шошма! Мен сенга 
бир нарса 
айтмоқчи эдим! Унутиб қўйдим! Нима демоқчи эдим-а? 
Хаёлларим ҳам чалкашиб кетди, эсим қурсин.
Б о р и с. Вақт бўлиб қолди, Катя!
К а т е р и н а . Шошмай тур, бироз тўхта!
Б о р и с. Хўш, нима демоқчи эдинг?
К а т е р и н а . Ҳозир айтаман.