O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O„zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
FILOLOGIYA 
1/5 2022 
- 288 - 
tayyorlangan to‘rtburchak shakldagi idish. A rectangular 
container made of ceramic for storing milk and cream.
DLTda hozirda ham iste‘molda bo‘lgan ko‘plab uy-
ro‘zg‘or buyumlarining qadimiy nomlari berilgan. Ularning 
ayrimlari bir necha sinonim variantlarga ega ekanligi esa turli 
turkiy qabilalarda turlicha nom bilan atalganligi bilan 
tavsiflanadi. Masalan, qaychi – bichg‘uch, sindu, qiftu. 
sag‘raq – suv va boshqa narsalar ichiladigan idish, 
kosa; bowl for drinking water and other things 
qisg‘ach – qichqich, ombir; scissors, pliers; 
sarinch – yog‘ochdan yasalgan chelak; wooden 
bucket 
bichg‘uch – qaychi; scissors 
tekna – tog‘ora; drum 
tergi – dasturxon; tablecloth 
tergo‘ – turli ovqatlar bilan to‘la dasturxon; a table 
full of different dishes; 
– qozon-tovoq; pot 
ko‘nak – obdasta; pitcher 
chanaq – kosa (o‘g‘uzcha); bowl 
yula – chiroq, qandil. . lamp, chandelier 
yasg‘ach – uvra taxta. Bu so‘zning asli yassi yig‘ach, 
ya‘ni yassi yog‘och, enli taxtadir; ; The origin of the word is 
flat wood, i.e., flat wood, a wide plank; 
yemacho‘k – bug‘doy tashiladigan kichik qop; ; a 
small sack of wheat; 
yiparlig‘ – mushkli, mushk saqlanadigan idish. musk 
storage container 
Partu (fartuk) va o‘tuk (dazmol) so‘zlari Yevropa 
tillari orqali aylanib yana nutqimizga qaytgan bo‘lsa, rus 
tilidan o‘zlashma voronka so‘zining turkcha ―anut‖ shakli ota-
bobolarimiz nutqida mavjud bo‘lganligi bizni hayratlantirdi: 
partu – yaxtak, bir qavatli ustki to‘n, partuq; one-story 
top coat; 
o‘tuk – dazmol; andavaga o‘xshash temir (asbob) 
bo‘lib, uni qizdiradilar va kiyimning chok hamda bahyalarini 
va tuklarini bostirib silliqlaydilar; iron; an iron-like iron, 
which is heated and smoothed by pressing the seams and 
seams of the garment. 
A.Nurmonov 
Mahmud 
Zamaxshariyning 
―Muqaddimat ul-adab‖ (―Adabiyotga kirish‖) asari Tilshunos 
uchun ham katta ahamiyatga ega ekanligini ta‘kidlaydi. 
Asarning ismlar va fe‘llar qismi lug‘at bo‗lib, qolgan 
bo‘limlari grammatikaga oid. Ismlar tematik tamoyil asosida 
guruhlarga bo‘linadi: vaqt nomlari, osmon jismlari nomlari, 
tabiat hodisalari nomlari, metall va minerallar nomlari, aloqa 
yo‘llari nomlari, suv bilan bog‘liq bo‗lgan nomlar, o‗simlik 
nomlari va boshqalar. 
Ma‘lumki, 
Zahiriddin 
Muhammad 
Boburning 
―Boburnoma‖ asari betakror memuar asar bo‘lib ko‘p 
sohalarga oid materiallarga boyligi bilan ahamiyatlidir. 
Jumladan, kundalik turmush tarzi va uy-ro‘zg‘or buyumlariga 
oid so‘zlarni ham uchratishimiz mumkin. Umrining ko‘p 
qismi safarlarda, sargashtalikda o‘tgan shoir va shoh qalamiga 
mansub realistik lavhalarda bir manzildan ikkinchi manzilga 
ko‘chish harakatlariga oid tasvirlar ko‘plab uchraydi. Ana 
shunday lavhalarda partol so‘zi bir necha o‘rinlarda berilgan. 
Sabohi daryodin kemalarni kelturub, aksar cherik eli 
chodirlarni, partollarni kema bila o‘tkardilar. (Z.M.Bobur 
―Boburnoma‖ T., O‘zFA nashriyoti, 1960 y.) 
Shuningdek, ―Boburnoma‖ asarida gilam, dasturxon, 
pichoq, qoshiq, bolta kabi ro‘zg‘or buyumlari nomlari ham 
keltirilgan. Chopqi so‘zini ―chopqulab‖ shaklidagi ravishdosh 
tarkibida uchratdik. 
To‘sh-to‘shidin pichoqlab, chopqulab, pora-pora 
ayladilar. (Z.M.Bobur ―Boburnoma‖) 
Хulosa va takliflar. Xulosa qilib shuni aytish mum-
kinki, uy-ro‘zg‘or buyumlari nomlari mazmuniy maydonini 
ana shu tamoyillar asosida diaxron-sinxron tarzda tadqiq etish 
kelgusida o‘zbek tili ideografik lug‘ati mikromaydonini shakl-
lantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Uy-ro‘zg‘or buyumlari leksikasini sistem-struktur 
tamoyillar nuqtai nazaridan tahlil qilish jarayoni ana shu 
bo‘limlarning barchasiga oid nazariy va amaliy tushunchalar 
asosida ish ko‘rishni talab etadi.