O'zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi I. A. Karimov reja

ASFANDIYORXON (1623-1643)

• ASFANDIYORXON (1623-1643)
• Arab Muhamadxonning o‘g‘li. Turkmanlar yordami bilan ukasi Elbors (Ilbors) Sultonni taxtdan ag‘darib, 1623-yili Xivada xonlik taxtiga o‘tirdi. U turkman zodagonlariga tayanib ish yuritdi. Eron davlati qo‘liga o‘tib qolgan Janubiy Turkmanistonni Xiva xonligiga qo‘shib olishga intildi, ammo 1628-yilda safaviylar qo‘shinidan yengildi.
• XVII asrning 30-40-yillarida Buxoro va Rossiya bilan savdo-sotiq ishlarini olib boradigan karvonlarga zarar yetkazayotgan qalmoqlarga qarshi qattiq kurash olib bordi; qalmoqlarga qarshi ittifoq tuzish maqsadida Moskva bilan muzokaralar yuritdi.
• Arab Muhammadxonni o‘ldirishda Habash Sulton bilan Elbars sultonga yordam bergani uchun Xorazmdagi uyg‘ur va nayman qabilalarining chorva mollarini tortib oldi va ularga qarshi qirg‘in uyushtirdi. Bu fojiadan qutilish uchun o‘zbeklarning boshqa qabilalari Xivadan Movarounnahrga, ba`zilar esa Mang‘ishloq yoki qozoq dashtlariga ko‘chib ketdilar.

Asfandiyorxon davrida tarqoqlik va xalq ommasini ezish yanada kuchaydi, bu esa mehnatkashlar noroziligiga sabab bo‘ldi. Bundan foydalangan yer mulkdorlari o‘z vakillaridan biri Abulg‘ozi Bahodirni Asfandiyorxonga qarshi qo‘ydilar. Natijada, 1643-yil Orol o‘zbeklari Abulg‘ozini xon qilib ko‘tardilar. Xuddi shi yili Asfandiyorxon vafot etdi. Oradan 2 yil o‘tgach, Abulg‘ozi BahodirxonXivada taxtda o‘tirdi.

• Asfandiyorxon davrida tarqoqlik va xalq ommasini ezish yanada kuchaydi, bu esa mehnatkashlar noroziligiga sabab bo‘ldi. Bundan foydalangan yer mulkdorlari o‘z vakillaridan biri Abulg‘ozi Bahodirni Asfandiyorxonga qarshi qo‘ydilar. Natijada, 1643-yil Orol o‘zbeklari Abulg‘ozini xon qilib ko‘tardilar. Xuddi shi yili Asfandiyorxon vafot etdi. Oradan 2 yil o‘tgach, Abulg‘ozi BahodirxonXivada taxtda o‘tirdi.

ABULG‘OZI BAHODIRXON(1644-1663)

• ABULG‘OZI BAHODIRXON(1644-1663)
• Xiva xoni, shayboniylar sulolasidan, tarixchi va tabib. Abulg‘ozi qabila boshliqlari nufuzini oshirish bilan ularning markaziy hokimiyatga qarshi xatti-harakatlariga barham bermoqchi bo‘ldi. U xonlikdagi barcha qabilalarni to‘rt guruhga bo‘ldi: qiyot-qo‘ng‘irot, uyg‘ur-nayman, qang‘li-qipchoq, nukuz-mang‘it. Bunda qabilalarning urf-odatlari, turmush tarzi va qarindoshchilik aloqalari hamda joylashgan yeri hisobga olindi. Mazkur to‘rt guruh yana o‘n to‘rt mayda urug‘lar ham qo‘shilgan. Har bir qabilaviy guruhga bog‘liq – inoq tayinlanib, xon shu inoq orqali qabilaga tegishli masalalarni hal qilgan. Inoqlar xonning eng yaqin maslahatchisi sifatida saroyda istiqomat qilganlar. Abulg‘ozi Bahodirxon saroyida xon hashami 32 qabila boshlig‘i – inoqlardan iborat edi.
• Buxoroga 1663-yilda 7marta yurish qilgan.
• Abulg‘ozi Bahodirxon ning “Shajarai Turk” hamda “Shajarai tarokima” (“Turkmanlar shajarasi”) asarlari O‘zbekiston, umuman, O‘rta Osiyo tarixiga oid qimmatli manbalardan hisoblanadi. Abulg‘ozixon “Shajarai turk” asari bilan «Xorazm tarixchilik maktabi»ga asos solgan.