Oziq ovqat texnologiyasi

Xo‘jalik sovuni asosini uzluksiz usul bilan tayyorlash (53-rasm). Xo‘jalik sovuni asosini uzluksiz usul bilan tayyorlash pishirish jarayoni davomiyligini 10 martagacha, bug‘ sarfini, ishlab chiqarish maydonini qisqartiradi. TNB-2 apparatida sovun asosini tayyorlash quyidagicha amalga oshiriladi.

53 – rasm. Xo‘jalik sovuni asosini uzluksiz usulda TNB-2 apparatida tayyorlash sxemasi

Yog‘li aralashma galma-gal ishlayotgan (2,3) kompozitsion idishdan (1) me’yorlovchi nasos orqali (7) quvurli issiqlik almashtirgichga yuboriladi. Bu yerda 104-115⁰ C gacha isitilib, so‘ngra (11) TNB-2 apparatining aralashtirgichiga kelib tushadi. Bu yerga (1) nasos yordamida (4) idishdan (6) isitgichda 95⁰C gacha qizdirilgan, 27-30 % li Na₂CO₃ eritmasi ham kelib tushadi.

Aralashtirgichda yog‘li aralashmaning karbonatli sovunlanishi sodir bo‘ladi. Karbonatli sovunlash TNB-2 apparatning birinchi barabanida tugallanadi. Karbonatli massa aralashtirgich bilan aralashib o‘tkir bug‘ bilan puflanadi. Bunda CO₂ intensiv ajralib chiqadi va birinchi barabanning gaz yig‘gichidan (10) ko‘pik ushlagich orqali (9) sovutgichga yuboriladi. So‘ngra karbon kislota sexiga tozalash va gazni kompresslash uchun yuboriladi.
Karbonatli massa ikkinchi barabanga kelib tushadi. Bu yerda aralashtirilayotganda va o‘tkir bug‘ berilayotganda CO₂ to‘liq ajraladi. CO₂ ikkinchi barabanning (2) gaz yig‘gichidan (10) ko‘pik ushlagich orqali (9) sovutgichga yuboriladi.
Ikkinchi barabandan karbonatli massa tik quvur orqali uchinchi pastki sovunlash barabaniga kelib tushadi. Bu yerda 39-42%-li NaOH eritmasi bilan sug‘oriladi. Buning uchun (5) natriy gidroksid eritmasi idishdan (1) nasos yordamida (8) isitgichda 90-95⁰ gacha qizdirilib, apparatga yuboriladi.
Uchinchi barabanda aralashtirilayotganda karbonatli massa tugal sovunlanadi va hosil bo‘lgan sovun massasi to‘rtinchi barabanga oqib tushadi va u yerda yana aralashtirilib o‘tkir bug‘ bilan puflanishi mumkin.
Soapstok yadrosi mavjud bo‘lsa, u (2) sig‘imdan (1) nasos-dozator yordamida uchinchi yoki to‘rtinchi barabanga berilishi mumkin.
Sovun yelimi to‘rtinchi barabandan gidrozatvor orqali (12) to‘g‘rilash qozoniga okib tushadi. Qozonda sovun sifati NaOH yoki yog‘ kislotalarni qo‘shib bug‘ bilan isitish va aralashtirish yo‘li bilan to‘g‘rilanadi.
Sovun massasini tarkibi quyidagicha, yog‘ kislotalar miqdori 60 % kam bo‘lmasligi, erkin ishqor miqdori 0,2% dan va Na₂CO₃ 1% dan ko‘p bo‘lmasligi lozim. Sovunli massa sovun yig‘gichlarga borib, so‘ngra sovutish quritish va mexanik ishlov berish uchun yuboriladi.

Takrorlash savollari

1. Sovun pishirishning necha xil usuli mavjud?
2. Davriy usulda sovun pishirish haqida gapirib bering.
3. Uzluksiz usulda xo‘jalik sovuni tayyorlash haqida gapirib bering.
4. Atir sovun asosi qanday tayyorlanadi?
5. TNB-2 apparatining tuzilishi va ishlash prinsipi.
6. Bilvosita usulda sovun pishirish.