Oziq ovqat mahsulotlari texnologiyasi

Suv-vodorodoksid, H2O — vodorod (11,19%) vakislorod (88,81%)daniboratengsoddakimyoviybirikma. Suvrangsiz, hidsizsuyuqlik (qalinqatlamdazangorirangli). Mol. m. 18,0160. Yerninggeologiktuzilishitarixivaundaxayotningpaydoboʻlishi, fizikvakimyoviymuhit, iqlimvaob-havoningshakllanishidasuvmuhimahamiyatgaega. Hechqandaytirikorganizmsuvsizhayotkechiraolmaydi. Suvqishloqxoʻjaligivasanoatdagibarchatexnologikjarayonlarningzaruriyqismidir.
Suvtabiatdakengtarqalgan. Yeryuziningqariyb 3/4 qisminitashkilqiladi. Gidrosfera — okeanlar, dengizlar, koʻllar, suvhavzalari, daryolar, Yerostisuvlari, tuproqlarnaminioʻzichigaolganYerningsuvlipusti 1,4— 1,5 mlrd. km³ nitashkiletadi. Atmosferada S. bugʻ, tuman, budut, yomgʻir, qorholatidaboʻladi. Quruqlikning 10% gayaqinqismimuzbilanqoplangan. Litosferayaagidrosferadagigayaqinmiqdorda, yaʼni 1—1,3 mlrd. km³ S. bor. Yermantiyasidaulkanmiqdorda (13—15 mlrd. km³) S. bor. Barchatirikorganizmlardagi S. YeryuzidagidaryolarS.iningyarmigateng . Yerdagihamma S. bir-biribilanvaatmosfera, litosfera, biosferadagi S. bilanoʻzarotaʼsirdaboʻladi (qarang Suvaylanshii).
Tabiiysharoitda S. tarkibidadoimoerigantuzlar, gazlarvaorganikmoddalarboʻladi. UlarmiqdoriS.ninghosilboʻlishigavasharoitigabogʻliq. S.dagituzkonsentratsiyasi 1 g/kg gachaboʻlsa — chuchuk, 25 g/kg gachasi — tuzli, undanyuqorisi — shur S. deyiladi. Yogʻin Si, chuchuk, koʻlva dare Si kammineralliboʻladi. OkeanS.iningshoʻrligi 35 g/kg gayaqin, dengiznikikamroq, chuchukS.da N SO", Sa2Q va Mg2Q ionlarikoʻproq. S.ningmineralligioshgan sari S O , S1~, NaQva KQ ionlariningkonsentratsiyasikoʻpayibboradi.
TabiiyS.daerigangazlar — azot, kislorod, karbonatangidrid, asl gazlar, baʼzan, vodorodsulfid, uglevodlarboʻlishimumkin. S.daorganikmoddalarkonsentratsiyasi oz — darelardaoʻrtacha 20 mg/l, YerostiSidayanada oz, okeanSidaesa 4 mg/l.
Vodorodning 2 ta barkarorizotopi (‘H va 2H) vakislorodning 3 ta izotopi (|6O, O17, |8O) borligitufayli 9 ta turlichaizotopli S maʼlum. YerdagibarchaS.datarkibidavodorodningizotopi — tritiy (3H) boʻlgan 13 — 20 kg "oʻtaogʻir" S. bor (qarang Ogʻirsuv).
S. kengtarqalganligivauninginsonlarhayotidagiahamiyatikattaligitufayliqadimdanhayotmanbaixisoblanadi. Qad. dunyofaylasuflarifikricha, S. hayotuchunzarurboʻlgan 4 unsurningbiridir (olov, havo, tuproqqatori). Shu bilanbirga S. sovuqlikvanamlikeltuvchisi deb ham qaralgan. XVIII asrningoxirigacha S.ni individual kimyoviy element deb kelindi. 1781—82 yillardainglizolimi G. KavendishSni ilk borvodorodvakislorodaralashmasinielektruchqunibilanportlatibsintezqilgan. 1783 yildafrancuzolimi A. Lavuazyebutajribanitakrorlab, S.ningvodorodvakisloroddantarkibtopganliginitasdiqladi. 1772 y. francuzfizigiDelyukS.ningmaksimalzichligi 4°da boʻlishinianiqladi. S.ningmuhimfizikkimyoviyxossalari 1jadvalda berilgan.
S. — universal erituvchi. Undagazlaryaxshierishsh. S. elektrolitboʻlganligidankoʻpginakislota, asosvatuzlarnieritadi. S.ningoʻzi ham yaxshieruvchanmodda. Vodorodbilankislorodqoʻshilibsuvhosilboʻlishidaissiqlikajralibchiqadi. 2H2+O2=2H3O reakciyasi 300° temperaturagachajudasekinboradi. 550° da portlashyuzberadi.
S. — nihoyatdabarqarorbirikma. S. molekulalari 1000°dan yuqoritemperaturadanihoyatda oz darajadavodorodvakislorodgaajraladi (termikdissotsiatsiya). 2000°da S.ningtermikparchalanishi 1,8%ga, 3092°da 13%ga, 5000°da 100% gayetadi. S. ultrabinafshanurlar (fotodissotsiatsiya) yokiradioaktivnurlar (radioliz) taʼsirida ham parchalanadi. S. radioaktivparchalanganda H2 va O2 dan tashkarivodorodperoksidhamdabirqatorerkinradikallarhosilboʻladi. S. birikishvaparchalanishreaksiyalarigakirishadi, kimyoviyreaksiyalardaishtiroketadi. Suvoʻzigaxosgʻayrioddiy (anomal) xossalargaega: sirttarangligiyuqori, qovushoqligikichik, suyuqlanishvaqaynashtemperaturasiyuqori, suyuqholatdagizichligiqattiqholatidagidankatta. Q4°dan yuqoritemperaturada ham, undanpastda ham S.ningzichligi 1000 kg/m³ dan past boʻladi. Bu hodisaS.ningzichlikanomaliyasi deb ataladi. TozaS.ningsolishtirmaissiqliksigʻimibarchasuyuqvaqattiqmoddalarnikidankatta (4,18 JGʻg); demak, 1 g S.ni G isitishuchunboshqamoddalarniisitishgasarflanadiganissiqlikkanisbatankoʻproqissiklik talab qilinadi. Bu S.ningissiqliksigʻimianomaliyasi deb ataladi. Toza S.ni ehtiyotkorlikbilanastasekinsovitibborilsa, u Sdan past trada ham (—33°ga qadar) muzlamasligimumkin, Bunday "oʻtasovigan" S. barkarorboʻlmaydi; unisilkitilsayokiichigabirorkristalltashlansa, darxrlmuzlabkrladi. Shuningdek, toza S.ni astasekin "oʻtaisitish" (Q27°ga qadar) ham mumkinligianiklangan. Oʻtaisitilgan S. ham barqarorboʻlmaydi; bir oz chayqatilsa, bunday S. judakoʻpmiqdordabugʻhosilqilibqayiaydi. Suvmolekulasi 2 ta vodorodva I ta kislorodatomidantarkibtopib, bogʻlarorasidagiburchak 104,5°. Kislorodatomiatrofidagielektronlarningnosimmetriktaqsimlanishinatijasidaelektronbulutimanfiyelektrzaryadiningmarkazikislorodatominingmusbatzaryadimarkazigamoskelmaydi. Natijadasuvmolekulasidagikattaelektrikdipolmomentivujudgakeladi. Bu esasuvningqutblanishxossasininamoyonqiladi.
Qutblangansuvmolekulasiqutblanganmoddalarniyaxshi, qutblanmaganmoddalarniesa oz eritadi. Suvgaboʻlganmoyilligigaqarab, funksionalguruxlar: gidrofil (suvgatortiluvchi), suvbilanyaxshisolvatlanadigan, gidrofob (suvdankrchadigan) vadifiltuzilishlargaegaboʻladi.
S. — kengishlatiladiganmodda. S. kislorod, vodorod, ishqor, nitratkislota, spirt, aldegid, soʻndirilganohakvaboshqakoʻpginakimyoviymahsulotlarishlabchiqarish.daishtiroketadigankimyoviyreagentdir. S. bogʻlovchimateriallaruchunzarurkomponent. Kaynatish, eritish, suyultirish, kristallashuchuntexnologikkomponentsifatidakoʻpginaishlabchiqarish. jarayonlaridaishlatiladi. Texnikadaelektrvaissikdikeltuvchi, bugʻmashinalaridaishjismi, bosimuzatuvchisifatidaqoʻllanadi.
Organizmdagi S. barchaoʻsimliklar, tirikorganizmlarvamikroorganizmlardamoddalaralmashinuviuchunzarurasosiyvosita, shuningdek, birqanchakimyoviyfermentativreaksiyalarningsubstratihisoblanadi.
Fotosintezjarayonida S. karbonatangidridbilanbirgalikdaorganikmoddalarhosilboʻlishidaqatnashadivashubilanbirgaYerdatirikorganizmlarhosilboʻlishivositasihisoblanadi. S. toʻqimalarfaoliyatini, oziqmoddalarvaalmashinuvmahsulotlari (qon, limfa, oʻsimliklarsharbati)ningsingishini, fiziktermoregulyasiyanivahayotfaoliyatigategishliboshqajarayonlarnitaʼminlaydi. Organizmlardajudakupmiqdorda S. boʻladi. Odamtanasidagibarchasuyuklikvatoʻqimalartarkibidamassasiganisbatan 65% chamasida S. boʻladi. Odamochlikkabiroydanortiqroqchidashimumkin, lekin S. sizlikkabirnechakundanortiqchidayolmaydi. S.daorganizmningyashashiuchunzarurboʻlganorganikvaanorganikmoddalareriydi.
Odamning S.ga boʻlganfiziologikehtiyoji, iqlimsharoitigaqarab, sutkasiga 3—6 l nitashkiletadi.
Sanitariyavaxoʻjalikroʻzgʻorehtiyojlariuchunkupmiqdorda S. talab kilinadi. S. markazlashgansistemadanyetarlimiqdordaberilgantakdirdaginayuvindivachiqindilarni S. kanalizatsiyasiyordamidaokizibyuborishmumkin. Aholiyashaydiganjoylarningsanitariyamadaniyati S. bilantaʼminlanishdarajasigaqarabbelgilanadi (kishi.boshigasutkasiga l hisobida). AholiningsogʻligʻivasanitariyayashashsharoitlarigabevositayokibilvositasalbiytaʼsiretishixavfiningoldiniolishdaS.dagikimyoviymoddalarningengkattabelgilanganmiqdordaboʻlishi, ilmiyasoslangangigiyenanormativlarimuhimahamiyatgaega.
Aholiisteʼmolqiladigan S. epidemiologikjihatdanxavfsizboʻlishikerak. S.dakasallikqoʻzgʻatadiganbakteriyalarvaviruslarboʻlmasligilozim.