O’zgaruvchanliк qonuniyatlari

4.Irsiy o’zgaruvchanlikda gomologik qatorlar qonuni

Irsiy o’zgaruvchanlikda gomologik qatorlar qonunini quyi-dagicha tariflash mumkin: "Genetik jihatdan yaqin bo’lgan turlar va avlodlar bir xil irsiy o’zgaruvchanlik qatoriga egadirlar, shu tufayli bir tur ichidagi har xil shakllarni bilgan holda shu turga yaqin bo’lgan boshqa tur va avlodlar ichida ham xuddi shunday shakllarning bo’lishligini oldindan aytish mumkin". Masalan, bug’doy, arpa, suli genetik jihatdan bir-biriga yaqin bo’lib, bug’doydagi o’zgarishlar (mutasiyalar) arpa va sulida ham kuzatiladi.

Gomologik qatorlar qonuni tur va avlodlargagina emas, hatto sinflarga ham taaluqlidir. Irsiy o’zgaruvchanlikda gomologik qatorlar qonunidan irsiy kasalliklarni o’rganishda keng foydalaniladi. Odamlarda uchraydigan irsiy kasalliklarni davolash va ularning oldini olish masalalarini hayvonlarda uchraydigan xuddi shunday irsiy kasalliklarni o’rganmasdan hal qilish qiyin.
Fenotipik o’zgaruvchanlikda genotip o’zgarmasdan tashqi muhit ta’sirida fenotipda o’zgarish sodir bo’ladi. Bitta genotipning har xil fenotipini yuzaga chiqarish xususiyati shu genotipning ta’sirchanlik (reaksiya) normasi deyiladi. Tashqi sharoitning o’zgarish organizmning turli belgilariga bir xil ta’sir ko’rsatmaydi. Masalan, yaxshi boqish va parvarish qilish bilan qoramolning suti ortib boradi. Sutning yog’liligi parvarish qilish sharoitiga sutga nisbatan kamroq bog’liq. Biroq qoramol yungining rangi ancha doimiy belgi hisoblanadi. Bu misoldan ko’rinib turibdiki, qoramolning ko’p sut berish belgisining reaksiya normasi juda katta, yungi rangining reaksiya normasi esa ancha kichikdir. Katta reaksiya normasi tabiiy sharoitda turning saqlanib qolishi va ko’payishi (ya’ni moslanuvchanlik) uchun muhim ahamiyatga ega.