O’zgaruvchanliк qonuniyatlari

2.O’zgaruvchanlik xillari va o’rganish usullari.
O’zgaruvchanlik deyilganda barcha tirik mavjudotlarning o’zgarishi tushuniladi. O’zgaruvchanlik tufayli organizmda yangi belgi va xususiyatlar paydo bo’ladi, yoki qandaydir bor bo’lgan belgi yo’qoladi. Har bir populyasiyada ayrim organizmlar har xil belgilari bilan va xususiyatlari bilan bir-biridan farq qilib turadi. Bitta turga kiruvchi organizmlar o’rtasidagi farq uning genotipining o’zgarishi bilan yoki tashqi muhit ta’sirida yuzaga chiqishi mumkin. Shunga ko’ra, o’zgaruvchanlik ikkiga ya’ni irsiy va irsiy bo’lmaganga ajratiladi. Irsiy o’zgaruvchanlik genotipining o’zgarishi natijasida sodir bo’lganligi uchun bu o’zgaruvchanlikni genotipik o’zgaruvchanlik ham deyiladi. Genotipik o’zgaruvchanlik ikki xil bo’ladi; kombinativ, mutasion. Kombinativ o’zgaruvchanlik uch xil yo’lda hosil bo’lishi mumkin. Shundan ikki yo’li meyoz jarayoniga bog’liq bo’lib, gomologik xromosomalarning o’zaro chalkashuvi va anafazada ota-ona xromosomalarining qutblarga tasodifiy ravishda ajralishi natijasida sodir bo’ladi. Uchinchi yo’li esa urug’lanish jarayonida tuxum hujayrani qaysi urug’ hujayra urug’lantirishga bog’liq. Mutasion o’zgaruvchanlik organizm genlari va xromosomalarining sifat va son jihatidan o’zgarishi natijasida yuzaga keladi.
Irsiy bo’lmagan o’zgaruvchanlikda esa genotipda o’zgarish sodir bo’lmasdan faqat fenotip o’zgaradi. Shuning uchun bu o’zgaruvchanlikni fenotipik o’zgaruvchanlik ham deyiladi.
O’zgaruvchanlikni o’rganishda oliy matematikaning bir bo’limi bo’lgan variasion statistika qo’llaniladi. Variasion statistikaning nazariy asosi katta raqamlar va ehtimollar nazariyasidir.
Biometrik usul o’zgaruvchan belgilar bilan ish ko’radi. Belgilar, o’z navbatida, miqdor va sifat belgilariga bo’linadi. Miqdor belgilar o’lchash va hisoblash yordamida o’rganilib, raqam-lar bilan ko’rsatiladi. Sifat belgilarga hayvonlar rangi, shox va quloqlar shakli va boshqalar kiradi. Sifat belgilari so’z bilan ifodalanadi.