O’zgaruvchan va o’zgarmas tok Oʻzgaruvchan tok

Oʻzgarmas tok— tok kuchi va yoʻnalishi vaqt oʻtishi bilan oʻzgarmaydigan elektr toki. Oʻzgarmas tok oʻzgarmas elektr yurituvchi kuch taʼsirida oʻtkazgichdan yasalgan berk zanjirda vujudga kelishi mumkin. Agar elektr zanjiri tarmoqlanmagan boʻlsa, uning hamma qismlaridan oʻtayotgan tok kuchi bir xil boʻladi. Oʻzgarmas tokning asosiy qonunlari Om qonuni va Joul — Lens qonunipan iborat. Ishtirok etayotgan qarshiliklar va elektr yurituvchi kuchlardan foydalanib, zanjir tarmoqlarining har biridan oqayotgan tok kuchi va yoʻnalishi Kirxgof qoidalari asosida hisoblanadi. Oʻzgarmas tokdan turli sanoat tarmoqlarida, mas, elektrometallurgiya, transport, aloqa, avtomatika va boshqalarlarda foydalaniladi.
O’ZGARMAS TOK ZANJIRLARI.
Asosiy ta’rif, tushuncha va formulalar Qiymati va yo’nalishi o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok deyiladi. Elektr energiyasi manbai, elektr iste’molchilari va ularni ulovchi simlardan iborat zanjir elektr zanjiri deyiladi. Elektr zanjiriga kiruvchi manba asosan ikkita turga bo’linadi: 1/ tok manbai; 2/ elektr yurituvchi kuch /EYUK/ manbai. Elektr zanjirining bir qismi uchun tok /I/, kuchlanish /U/ va qarshilik /R/ o’rtasidagi bog’lanish Om qonuni orqali ifodalanadi: zanjir bir qismining o’tkazuvchanligi. Elektr zanjirlari tarmoqlanmagan va tarmoqlangan ko’rinishda bo’lishi mumkin. Elementlari o’zaro ketma-ket ulangan kontur tarmoqlanmagan zanjir deb ataladi /1–rasm/. Kirxgofning 1-qonuni zanjir tugunlariga taalluqli, bo’lib bu qonunga muvofiq istalgan tugundagi toklarning algebraik yig’indisi nolga teng yoki boshqacha aytganda zanjirning istalgan tuguniga yo’nalgan toklarning yig’indisi tugundan yo’nalgan toklarning yig’indisiga teng, yani. Тarmoqlanmagan o’zgarmas tok zanjiri Ii- tugunda uchratadigan istalgan tok, Ik - tugunga yo’nalgan istalgan tok, Ij - tugundan yo’nalgan istalgan tok. Kirxgofning 2-qonuni zanjir berk konturlaridagi EYUKlarning muvozanatini xarakterlaydi. Bu qonunga muvofiq elektr zanjirlarning har qanday berk konturida EYUKlarning algebraik yig’indisi kontur har bir qarshiligidagi kuchlanishlar tushuvlarining algebraik yig’indisiga teng, ya’ni O’zgarmas tokning quvvati quyidagicha topiladi: Istalgan berk zanjirda elektr energiyasi manbalarini iste’molchilarga berayotgan quvvatlar yig’indisi shu iste’molchilarda sarf bo’layotgan quvvatlar 4 yig’indisiga teng, ya’nibu ifoda quvvatlar balansi tenglamasi deb ataladi.
Oʻzgarmas tok generator— oʻzgarmas tokni generatsiyalaydigan (hosil qiladigan) elektr mashina. Asosan, stator, yakor (rotor) va chulgʻamlar (sim oʻramlari)dan iborat. Aylanuvchi qismi (yakori)ning chulgʻamida induksiyalanuvchi oʻzgaruvchan tokni oʻzgarmas tokka oʻzgartiradi. Oʻzgarmas tok generatori g . ning uygʻotish tizimiga bogʻliq boʻladi. Oʻz-oʻzidan uygʻotishli, mustaqil uygʻotishli va aralash uygʻotishli Oʻzgarmas tok generatorig .lari mavjud. Oʻzgarmas tok generatorig . bir necha Vt dan bir necha ming kVt gacha quvvatga, bir necha V dan bir necha ming V gacha kuchlanishga moʻljallab ishlab chiqariladi. Oʻzgarmas tok generatorig . prokat stanlarida, aerodinamik trubalarda, ekskavatorlar va boshqalarda ishlatiladi (qarang Generator).
O'zgaruvchan tok generatori asosan quyidagi qismlardan tashkil topgan: qo'zg'almas stator I, aylanuvchi rotor 9, kontakt halqalari 13, cho'tkalar72, cho'tkatutqich 14, to 'g 'rilagich bloki 7,parrakli shkiv 4 va qopqoqlar 3, 10. Stator elektrotexnik po'lat plastinalardan yig'ilgan bo’lib uning ichki yuzasida stator g'altaklari o’rnatish uchun mo'ljallangan va oralig'i bir xil bo'lgan tishchalari mavjud. Tishchalaring soni 18, 36 yoki 72 bo’lishi mumkin. Hozirgi zamon generatorlaridako'proq 36 tishchali statorlar ishlatilmoqda. Bu tishcha-larga 18 (yoki 36, 72) stator g'altaklari joylash-tirilib, ular uch fazaga bo'linadi. Har bir fazaga oltita ketma-ket ulangan g'altak kiradi. Fazalar o'zaro "yulduz" yoki "uchburchak"
sxemasi bo'yicha bo’lishi mumkin. Stator chul g'amlarini "uchburchak" sxemasi bo'yicha ulanganda undagi faza tokining qiymati chiziqli tokga nisbatan ~3 martaga kam bo'ladi.
"Yulduz" sxemasida esa faza va chiziqli toklar bir-biriga teng bo'ladi. Bu esa "uchburchak" sxemasi bo'yicha o'ralgan stator chulg'amlari uchun diametri kichikroq bo'lgan sim ishlatish imkonini beradi.Shuning uchun oxirgi vaqtda generatorlaring zarur quvvatini saqlagan holda uning 0'lchamlarini ixchamroq qilish maqsadida stator chulg'amlarini "uchburchak" sxemasi bo'yicha o 'rash tobora keng qo'llanilmoqda.
Rotor qarama-qarshi qutbli, olti uchli tumshuqsimon po lat o 'zak 9 va' ular orasidaga po lat vtulka 75 ga o'ralgan uyg'otish chulg'ami 8 dan iborat. Uyg'otish chulg'amining uchlari valdan va bir-biridan izolatsiya qilingan mis halqalar 13 ga ulangan. Rotor vali aluminiy qotishmalaridan tayyorlangan qopqoqlarga o’rnatilgan zo'ldirli podshipniklarda aylanadi. Kontakt halqalar tomonidagi qopqoq 10 ga plastmassadan tayyorlangan, ikkita mis-grafit cho'tkalar 12 joylashtirilgan, cho'tkatutqicli 14 va to'g'rilagich bloki 7 o’rnatilgan. Valga shponka yordamida parrakli shkiv 4 mahkamlangan. Generator rotori harakatni shkiv va tasmali uzatma orqali dvigatelning tirsakli validan oladi.