O’zgaruvchan tok zanjirlari va unga oid tajribaishlari

O’zguruvchan tokni hosil qilish va uning tajriba ishinamunasi.

Zanjirdao’zgaruvchantokhosilqilishuchunshuzanjirgao’zgaruvchanE.Y u.K.berishkerak.O’zgaruvchankuchlanishodatdageneratorlardaelektromagni tinduktsiyanatijasidahosilqilinadi.Elektromagnitinduktsiyahodisasini1831yil daFaradeykashfetgan.Bukashfiyotelektrotexnikavaradiotexnikaningpaydo bo’lishigavabarqurib rivojlanishigasabab bo’ldi.

Elektrenergiyasiberadigankuchligeneratorlarelektromagnitinduktsiyah odisasi asosida qurilib, bu generatorlarni yaratishda turli mamlakatlar olimlari vatexniklariningxizmatlarikattabo’ldi.Bularorasidaelektrotexnikanirivojlantiri shdakattahissaqo’shganrusolimlariLents,Yakobi,Yablochkov,Dolivo- Dobrovolьskiy va boshqalar ham bor.Buyerdama’lumbo’lgantajribalargaasoslanib elektromagnit induktsiyaning umumiy qonunlaridan biriniko’rib chiqamiz. Agar uchlarigalьvanometrgaulangang’altak ichiga magnitkirita boshlasak, galьvanometrning strelkasi og’ib, g’altak zanjirida induktsion tokborligini ko’rsatadi. Magnitni chiqara boshlasak, galьvanometrning strelkasi yanaog’adi,ammobuog’ishqarama- qarshitomongabo’lib,g’altakdaavvalgiganisbatan qarama-qarshi yo’nalishda tok hosil bo’lganligini ko’rsatadi. Magnitningg’altakkanisbatanharakatito’xtatilishibilantokham yo’qoladi.

Agarmagnitg’altakichidashug’altakkanisbatantebranmaharakatdabo’li btursa,uholdag’altakdahosilbo’ladigantokhamtebranmaharakatdabo’ladi.Bu esag’altakdao’zgaruvchanE.Yu.K.hosilbo’lganinibildiradi.Yuqoridabayonetilg antajribaniquyidagichabajarishmumkin.Buninguchunikkitag’altakdaniborate lektromagnitnigorizontalo’rnatib,shuelektromagnito’zaklari oldidabirortataqasimonmagnitni qutblari elektromagnitgaqaratilganholdagorizontalo’qbo’ylabaylanmaharakatgakelti riladi.Bundag’altakkaulangan galьvanometr strelkasi goh bir tomonga goh ikkinchi tomonga

burilib,g’altakdao’zgaruvchantokhosilbo’lganiniko’rsatadi.Buhodisani6- rasmdaberilgansxemabo’yichayig’ilganasbobdako’rsatishmumkin.

Bu asbob komplekt uchun yasalgan standart panelga o’rnatilgan «A» g’altak,

«B»elektromagnithamdagorizontalo’qatrofidaaylanadigan«V»taqasimonma gnitdan iborat. G’altak ichida shu g’altakka nisbatan tebranma harakat qiluvchito’g’ri«G»magnitstandartpanelningyuqorigireykasigabiriktirilgan«D»k ronshteyngaprujinaorqali ilibqo’yilgan.G’altak,


6 - rasm

elektromagnit hamda taqasimon magnit standart panelga to’g’ridan-to’g’ri emas,balkipastkireykasigabiriktirilganyupqataxtadaniborattaglikkao’rnatilga n.Tajribavaqtidaasboblarjoylashtirilganpanelьqurilmaningyuqoriqismidagiil gaklargailibqo’yiladi.