O`zgarmas tok zanjirlarida bajariladigan

Sxemaning parametrlarini aniqlash.

a)quvvat koeffitsiyenti asboblarning ko`rsatishi bo`yicha quyidagi formuladan aniqlanadi:
Vektor diagrammadan tegishli kosinus burchagini o`lchab va uning qiymatini trigonometrik jadvaldan topgandan so`ng, quvvat koeffitsiyent cos  ni aniqlash mumkin yoki tegishli to`g`ri burchakli uchburchakning katet va gipotenuzasini mm da o`lchab, ularning nisbatini olish mumkin. Ikkinchi usul aniqrok natijani beradi. cos  ning vektor diagrammadan aniqlangan qiymati 3.1-jadvalga yoziladi.
b)  burchagi ostsillogrammadan quyidagi tarzda aniqlanadi. Bir davr T ga teng bo`lgan (360⁰ ning tashkil etuvchisi) kesma o`lchanadi, so`ngra  burchakka tegishli kesmani o`lchab, ularning nisbati bo`yicha bu burchakning kosinusi aniqlanadi.
v) zanjirning istagan qsmidagi to`la qarshilik Om qonunidan aniqlanadi:



3.1–jadval

Yuklama хаrакteri

O’lchashlar

Hisoblashlar

I

U

P

Cos

z

R

x

L

C

а

v

bo’linma

vt

diagram

Hisobiy

om

om

om

gn

mkf

Aktiv

1-reostat

2-reostat

Butun zanjir

Aktiv- induktiv

1-reostat

Induktiv g’altak

Butun zanjir

Aktiv- sig’im

1-reostat

kondensator

Butun zanjir

g) butun zanjirning aktiv quvvatidan butun zanjirning aktiv qarshiligi R ni aniqlash mumkin:
bundan
Zanjir ayrim qismlarining aktiv qarshiligi reostat, g`altak yoki kondensatorning tegishli aktiv quvvatlarini yuqoridagi formulaga quyish yo`li bilan topiladi.
d) Butun zanjirning reaktiv qarshiligi x quyidagiga teng:

e) g`altakning induktivligi L ni aniqlash uchun uning induktiv qarshiligi xL ni quyidagi formuladan hisoblanadi:

bu yerda z _L - g`altakning to`la qarshiligi
R_F - g`altakning aktiv qarshiligi
bu yerda
j) kondensatorning sig`imi C ni aniqlash avvalgiga o`xshash bajarilib, ya'ni sig`im qarshiligi xs aniqlangandan so`ng, uning sig`imi C aniqlanadi

Odatda, kondensatorning aktiv qarshiligi uning sig`im qarshiligidan juda kichik, shuning uchun

deb hisoblash mumkin.

1. 
   Tekshiruv savollari.
   

1. 
   Yuklamaning quyidagicha ulangan hollari uchun tok va kuchlanishning vektor diagrammasini qanday qurish mumkin:
   

A) ikkita reostat ketma-ket ulanganda,
B) reostat va g`altak ketma-ket ulanganda ,
V) reostat va kondensator ketma-ket ulanganda.

2. 
   Fazaviy siljish burchagi nima?
   
3. 
   Butun zanjirning va zanjir ayrim qismlarining quvvat koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Reostat, g`altak, kondensator va butun zanjirning aktiv qarshiligi qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Induktiv va sig`im reaktiv qarshiliklari qanday aniqlanadi?
   
6. 
   G`altakning induktivligi va kondensatorning sig`imi qanday aniqlanadi?
   

4 – TAJRIBA ISHI.

O`ZGARUVCHAN TOK ZANJIRIDA ELEKTR ENERGIYASI ISTE'MOLCHILARINI PARALLEL ULASH.

1. 
   Ishdan ko`zda tutilgan maqsad.
   

1. 
   O`zgaruvchan tok zanjirida Kirxgof birinchi qonunining tatbiq etilish xususiyatlarini aniqlash.
   
2. 
   O`zgaruvchan tok zanjirining to`la (Z), aktiv (R) va reaktiv (X) qarshiliklarini aniqlashni o`rganish.
   
3. 
   Zanjirning parametrlari–aktiv qarshilik R, induktivlik L va sig`im C ni aniqlashni o`rganish.
   

2. 
   Tajriba ishiga tushuntirish.
   

Bu ishda o`zgaruvchan tok zanjirida parallel ulashning quyidagi ko`rinishlari o`rganiladi:

a) Yuklama aktiv–induktiv qarshilikdan iborat bo`lganda (reostat R va induktiv g`altak L)
b) Yuklama aktiv–sig`im qarshiligidan iborat bo`lganda (reostat R va kondensator C)
v) Yuklama induktiv–sig`im qarshiligidan iborat bo`lganda ( induktiv g`altak L va kondensator C).
Har bir parallel tarmoqdagi tok Om qonuniga asosan quyidagi tartibda aniqlanadi:
a) Aktiv qarshilikli tarmoqdagi tok
bu yerda I<sub>R</sub> -reostat orqali o`tuvchi tok, a
U-tarmoqning kuchlanishi, v
R-reostatning qarshiligi, om.

b) induktiv g`altakli tarmoqdagi tok

bu yerda I_F -g`altak orqali o`tuvchi tok, a
Z_f -g`altakning to`la qarshiligi, om
R_F-g`altakning aktiv qarshiligi, om
X<sub>f</sub> -g`altakning induktiv qarshiligi, om
L- g`altakning induktivligi, gn
-o`zgaruvchan tokning burchak chastotasi ( )
f- o`zgaruvchan tok chastotasi, gn.

v) sig`im tarmoqdagi tok

bu yerda I_C -kondensator orqali o`tuvchi tok, a
R<sub>C</sub>-kondensatorning aktiv qarshiligi, om
X<sub>c</sub>-kondensatorning sig`im qarshiligi, om
C-kondensatorning sig`imi, f.
Odatda, kondensatorning aktiv qarshiligi uning sig`im qarshiligiga nisbatan juda kichik bo`lgani uchun kondensatorning aktiv qarshiligini hisobga olmasa ham bo`ladi.
Kirxgofning birinchi qonuniga asosan o`zgaruvchan tok zanjiri uchun tarmoqlanish nuqtasidagi toklarning geometrik yig`indisi nolga teng, ya'ni: yoki
bu yerda I -zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok kuchi (4.1-rasm). Agar zanjirning qismlaridan (parallel shoxobchalaridan) o`tayotgan tok kuchlarining algebraik yig`indisini olsak, u zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok kuchidan katta bo`ladi, ya'ni :
I<sub>R</sub>+ I<sub>F</sub> > I
O`zgaruvchan tok zanjirida Kirxgof birinchi qonunining tatbiq etilish xususiyati shundan iborat. Agar zanjir faqat aktiv qarshilikdan (yoki sof induktiv yoki sof sig`imdan) iborat bo`lsa, u holda Kirxgofning birinchi qonuni bu zanjir uchun xuddi o`zgarmas tok zanjiridagi kabi tatbiq etiladi.
O`zgaruvchan tok zanjirida iste'mol qilayotgan aktiv quvvat
P = U I cos 
bu yerda cos  -quvvat koeffitsiyenti
 -zanjirning tarmoqlanmagan qismidagi tok bilan kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi.
Parallel shohobchalarda iste'mol qilinayotgan aktiv quvvatlar uchun shunga o`xshash ifoda yoziladi:
P<sub>R</sub> = U I<sub>R</sub> ( cos <sub>R</sub> = 1)
P<sub>F</sub> = U I<sub>F</sub> cos  <sub>F</sub>
P<sub>C</sub>= U I<sub>C</sub> cos 
bu yerda P<sub>R</sub> -reostat iste'mol qilayotgan quvvat, vt
P<sub>G</sub> –g`altak iste'mol qilayotgan quvvat, vt
P_C –kondensator iste'mol qilayotgan quvvat, vt
Butun zanjirning umumiy aktiv quvvati, zanjir qismlari (parallel shoxobchalari) quvvatlarining algebraik yig`indisidan iborat.

3. Ishni bajarish tartibi.

1. Aktiv qarshilik va induktiv g`altakdan iborat bo`lgan sxema yig`iladi. (4.1-rasm).

2. O`qituvchi ko`rsatgan tok qiymatlariga erishilgandan so`ng, tegishli o`lchash natijalari 4.1–jadvalga yoziladi. I_R va I_G toklari algebraik yig`indisining umumiy tok I dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.

3. Aktiv qarshilik va kondensatordan iborat bo`lgan sxemani yig`ib (4.2–rasm), 2–bo`lim bajariladi. Shuningdek I<sub>R</sub> va I<sub>C</sub> toklari algebraik yig`indisining umumiy tok I dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.


4.1–jadval

Yuklama xarakteri		O’lchashlar
		U	I	P
		v	a	Bo’l	vt