O`zgarmas tok mashinasining tuzilishi va ishlash prinsipi. O`zgarmas tok mashinasining uyg`otish usullari va tezligini rostlash. Reja

Aralash uyg‘otishli generator
Aralash uyg„otishli generatorda ikkita uyg„otuvchi chulg„am bo„lib, 
ularning asosiy chulg„am deb atalgani yakorga parallel, yordamchi chulg„am 
deb atalgan ikkinchisi esa tashqi zanjirga ketma-ket ulanadi. Chulg„amlar 
moslab ulanganda ketma-ket ulangan yordamchi chulg„am asosiy chulg„amning 
magnit maydonini kuchaytiradi, ya‟ni ularning magnit maydonlari o„zaro 
qo„shiladi 
(F=Fsh+Fs).
Chulg„amlar qarama-qarshi ulanganda ketma-ket 
ulangan yordamchi chulg„am asosiy chulg„amning magnit maydonini 
susaytiradi, ya‟ni ularning magnit maydonlari bir-biridan ayriladi 
(F=Fsh-Fs).
Odatdagi sharoitda o„zgarmas tok olish uchun chulg„amlar moslab ulanadi. 
Chulg„amlarni qarama-qarshi ulash juda kam ishlatiladi, masalan, elektr 
payvandlash mashinalarida qo„l laniladi. 
Endi aralash uyg„otishli generatorlarning asosiy xarakteristika-larini qarab 
chiqamiz. 
Salt ishlash xarakteristikasi
. Yuklama bo„lmaganda ketma-ket ulangan 
chulg„amdan tok O'TMaydi va u parallel uyg„otishli mashinadan farq qilmaydi. 
Binobarin, mazkur hol uchun bu mashinalarning salt ishlash xarakteristikasi 
parallel uyg„otishli mashinalar xarakteristikalarining aynan o„zidir. 
Tashqi xarakteristika 
parallel uyg„otish zanjirining qarshiligi va 
yakorning aylanish tezligi o„zgarmas bo„lganida generator qismlaridagi 
kuchlanishning yuklama tokiga qanday bog„lanishini ko„rsatuvchi egri chiziqdir: 
U=f(I); Rpar.u =const; n=const.
Yuklama tokini ko„p aytirganda yakor toki ortadi, bunda yakor zanjiridagi 
kuchlanish ko„p roq pasayadi, u
кк
у
я
я
IR
R
I

ga teng bo„ladi. Shuningdek, EYuK ni kamaytiruvchi yakor 
reaksiyasining magnitsizlanish ta‟siri ko„rayadi. Bu esa generator qismlaridagi 
kuchlanishni kamaytiradi: 
.
у
я
я
IR
R
I
E
U



Ammo shu bilan birga teng ta‟sir etuvchi magnit oqimi ko„p ayadi, chunki 
ketma-ket uyg„otish chulg„amidan O'TGan yuklama toki qo„shimcha magnit 
yurituvchi kuch hosil qiladi. Bu esa generator qismlaridagi kuchlanishni 
ko„rsatadi. Ketma-ket ulangan chulg„amning o„ramlar soniga qarab kuchlanish 
qo„proq yoki ozroq ko„tariladi (8.21-rasm). Odatda, o„ramlar soni kuchlanish 
deyarli o„zgarmaydigan qilib hisoblanadi (8.21-rasm, 2-egri chiziq). Bu ketma-
ket uyg„otish chulg„ami hosil qilgan qo„shimcha magnit yurituvchi kuch yakor 
zanjiridagi kuchlanishning pasayishi va yakor reaksiyasining magnitsizlanish 
ta‟sirini kompensatsiya qilganida bajariladi. 

---

9 
Mashinaning magnit to„yinishi tufayli bunday kompensatsiya to„la 
bo„lmaydi. Ammo yuklama o„zgarganda aralash uyg„otishli generator 
qismlaridagi kuchlanishning o„zgarishi (1 va 2-egri chiziq) parallel uyg„otishli 
generatordagidan (3-egri chiziq) ancha oz bo„ladi. Uyg„otish chulg„amlar 
qarama-qarshi ulanganda yuklama o„zgarishi bilan generator qismlaridagi 
kuchlanish juda tez pasayadi, chunki ketma-ket chulg„amdan O'TGan tok magnit 
maydonni kuchsizlantiradi (9.21-rasm, 4-egri chiziq). Generator tez-tez qisqa 
tutashuv sharoitiga duch kelganda shunday xarakteristika zarurdir.