O`zg varaq Hujjat № Imzo Sana Bet

4.  Axborot komunikatsiya tizimlarini loyihalash 

4.1  Avtomatlashtirilgan tizimning yaratishning asosiy bosqichlari 

4.2  Xayotiy tsikl jarayonlari. 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

 

O`zg

 

varaq

 

Hujjat  № 

Imzo 

Sana

 

Bet 

 

 

Halilov F.V 

 

   Haqberdiyev I 

Hahhhh 

Bajardi: 

Rahbar: 

 

Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish 

1.Lavlagini qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirish. 

Mustaqil Respublikamizda qand va qand mahsulotlari ishlab chiqarishda, 

boshqa sohalarda bo'lgandek, keyingi yillarda bir qator yutuqlarga erishildi. 

Qand va undan tayyorlanadigan mahsulotlarga hamma vaqt talab va ehtiyoj 

ancha yuqori darajada bo'lgan, albatta. Shuning uchun qand ishlab 

chiqarishning rivojlantirish zarur va buning uchun ko'plab katta-kichik 

korxonalarni tashkil etish maqsadga muvofiq. Xalqimizning kundalik iste'moli 

uchun non, go'sht-sut, meva mahsulotlari kabi so'zsiz, qand ham yetarli 

miqdorda bo'lishi kerak. Ayniqsa, shakarga bo'lgan talabni qondirish uchun 

qand lavlagi maydonlarini kengaytirish, lavlagilaridan qand olish sexlarini 

qurib ishga tushirish eng ustivor yo'nalishlardan hisoblanadi. 

Shakar ishlab chiqarish uchun asosiy xom ashyo sifatida asosan qand lavlagi 

ishlatiladi. Qand lavlagi bir yillik o'simlik bo'lib tarkibida 9-11% qand bo'ladi. 

Ikkinchi xom ashyo shakar qamish hisoblanib, undagi qand miqdori 18-23% 

gacha bo'ladi. O'zbekiston Respublikasi musta'qillikka erishgandan so'ng, aholi 

uchun zarur bo'lgan bug'doy, go'sht, meva va shakar bilan ta'minlash yangi 

ishlab chiqarish korxonalari barpo etish kerakligini taqozo etmoqda. Ayniqsa 

shakarga bo'lgan talabni qondirish uchun qand lavlagidan shakar olish uchun 

maydaroq sexlar qurish lozim. 

Qand lavlagisidan shakar ishlab chiqarish texnologiyasi har hil fizik-kimyoviy 

jarayonlarni o'z ichiga olgan murakkab jarayondir. Lavlagi tarkibidagi qand 

(saxaroza) moddasini ajratib olish, lavlagiga ham kimyoviy ham fizik-kimyoviy 

ishlov berish orqali amalga oshiriladi. Buning uchun maxsus texnik qurilma, 

dastgox va turli texnik va boshqa vositalardan keng foydalaniladi. 

Lavlagini qayta ishlash undan shakar ishlab chiqarish zavodlarida asosiy 

bo`lim hisoblanadi. Diffuzion qurilmada lavlagi tarkibidagi shakar ajratib 

olinadi. Olingan   diffuzion sharbat keyingi  bo`limlarda shakar kukuni olish 

maqsadida tozalash va qayta ishlashga yuboriladi. Olingan diffuzion 

sharbatning sifat ko`rsatkichlari, uning texnologik xusuiyatlari, shuningdek 

uni lavlagi yanchilmalarida yo`qotilishi, jarayonning keyingi bosqichlariga 

hamda zavod ko`rsatkichlariga ta`sir ko`rsatadi. 

Lavlagini qayta ishlash bo`limida asosiy jihoz hisoblanadigan turli 

konstruktsiyadagi diffuzion apparatlar bilan bir qatorda lavlagi keskich, 

lavlagi massasini tayorlash, uzatish va qizdirish apparatlari, Diffuzion 

sharbatni to`plagich, transportyorlar va boshqa jihozlar joylashgan. 

Zamonaviy lavlagi- shakar   zavodlarida qiya va kolonna tipidagi diffuzion 

apparatlar keng qo`llanilmoqda. 

---

 

 

 

O`zg

 

varaq

 

Hujjat  № 

Imzo 

Sana

 

Bet 

 

 

Halilov F.V 

 

   Haqberdiyev I 

Hahhhh 

Bajardi: 

Rahbar: 

Qiya diffuziyalash apparati o`rnatilgan diffuziyalash bo`limini ko`rib 

chiqamiz. 

Qiya diffuziyalash apparati  chuqur koreta ko`rinishida bulib, uning 

ichida maydalangan lavlagini tashuvchi  shnek joylashtirilgan. SHuningdek 

qurilma sharbat to`plagich va isitish tizimi bilan ta`minlangan. Uning 

o`lchamlari ish unimdorligiga qarab hisoblanadi.  

Boshqarish ob`ekti quydagilardan  iborat: 

Qiya diffuziyalash apparati (1), transportyor (2), lavlagi keskich (3), 

asinxron elektrodivigatel (4), qalamcha ko`rinishida maydalangan lavlagi 

transportyor (II)

 

yordamida apparat (1) ning bosh qismiga yuboriladi. 

ekstraktsiyalangan suyuqlik (siqilgan sharbat va sul’fidlangan suv) 

apparatning ikkinchi tomonidan beriladi. 

Maydalangan  mahsulot  apparatning  bosh  qismidan  yuqoriga    qarab 

bir-biridan  alohida  harakatlanadigan  ikki  juft  shnek  yordamida 

aralashtiradi. 

Harakatlanish  jarayonida  lavlagi  bo`laklari  qandsizlantiriladi,  lavlagi 

bo`lakchalariga  qarama-qrshi  harakatlanayotgan  suv  esa  shakar  bilan 

to`qnashib,  diffuzion  sharbatga  aylanadi.  SHarbati  olingan  massa  lentali 

shnek  yordamida  apparatdan  chiqariladi.  SHarbati  olingan  massani  siqish 

natijasida  olingan  suv  tozalanadi  va  shakarni  yo`qolishini  kamaytirish 

uchun  diffuziyalash  apparatiga  beriladi.  Olingan  diffuzion  sharbat  maxsus 

setkadan o`tkazilib, nasos (4) yordamida keyingi qayta ishlashga yuboriladi. 

SHakarni  lavlagi  bo`lakchalaridan  ajralib  chiqish  jarayonini  yaxshilash 

uchun diffuzion apparat sektsiyali isitish qurilmasi bilan ta`minlangan. 

  Diffuziyalangan  sharbat  kontsentratsiyasini  barqarorlashtirish 

diffuzion  apparatga  beriladigan  suvni  sarfini  o`zgartirish  orqali  amalga 

oshiriladi. Diffuziyalangan sharbatdagi shakar kontsentratsiyasini aniqlash 

uchun  refraktometrlar  (6-1)  va  (6-2)  o`rnatilgan  bo`lib,  ulardan  chiqqan 

signal (ADAM-5017) rusumli ATSP (avtomatlashtirlgan markaziy pultlarga 

telemonitorlarga (6-1) va (6-2) va texnologning avtomatlashtirilgan ishchi 

o`rniga  boradi.  Qiya  diffuziyalash  apparatida  sharbatli  aralashma 

temperaturasini roslash, uni uzatilish holatiga qarab besh nuqtada amalga 

oshiriladi.  Avtomatik  rostlash  sistemasi  konturi  bir  xil  boshqarish 

vositalaridan  tashkil  topgan.  Temperatura  datchigi  sifatida  TSM 

termoqarshiligi  va  (ADAM-5017)-  analogli  markaziy  pul’t  ATSP  yoki 

---

 

 

 

O`zg

 

varaq

 

Hujjat  № 

Imzo 

Sana

 

Bet 

 

 

Halilov F.V 

 

   Haqberdiyev I 

Hahhhh 

Bajardi: 

Rahbar: 

(ADAM-5013)-  modullar  (8-1)  (12-1)  shnekdan  so`ng  datchiklardan 

chiqqan  signallar  TREI-53  rusmli  kontrollyorning  rostlash  kanallariga 

tushadi va proportsional integral  rostlash qonunini amalga oshiradi. (8-2)  

(12-2).  

Undan  so`ng  boshqarish  signallari  TSAP  (ADAM-5024)  yordamida 

o`zgartirilib,  bug`  yo`lida  o`rnatilgan  ijrochi  mexanizmlarga  (8-3)  (12-3) 

uzatiladi. Diffuzion apparatning boshlang`ich qismida lavlagi yanchilmasini 

sharbat  bilan  kerakli  davomiyligini  ta`minlash  sathni  avtomatik  rostlash 

oroqali  amalga  oshiriladi.  Buning  uchun  p’ezometrik  sath  o`lchagichdan 

foydalanilgan. Sathni o`zgarishi  to`g`risidagi signal difmanometr (7-6) dan 

ATSP  (ADAM-5017)  ga  boradi.  Undan  so`ng  monitor  (7-8)  orqali  TREI-5B 

kontrollyorning  (7-9)  rostlash  kanallariga  yuboriladi.  Boshqarish 

sistemasida  sharbatli  aralashmaning  sathini  nazorat  qilish  apparatning 

butun uzunligi bo`yicha va har bir seksiyasida ko`zda tutilgan. Apparatning 

uzunligi  bo`yicha  sathni  o`lchash  (7-1)  va  (7-2)  datchiklar  orqali  amalga 

oshiriladi.  

  Boshqarish sxemasida ekstraktsiyalanadigan suyuqliklar va diffuzion 

sharbat  sarfini  nazorat  qilish  uchun  induktsion  sarf  o`lchagichdan 

foydalanilgan  bo`lib,  uning  komplektiga  datchiklar  (3-1,  4-1,  14-1,)  qayd 

qiluvchi  qurilmaga  signal  chiqaruvchi  ATSPU  va  monitor  (3-2,  4-2.  14-2,) 

PTK  va  texnolog  ARMi.  Bundan  tashqari  sharbatli  aralashmaning  P

H

 

miqdorini o`lchash ham ko`zda tutilgan. 

 

---

 

 

 

O`zg

 

varaq

 

Hujjat  № 

Imzo 

Sana

 

Bet 

 

 

Halilov F.V 

 

   Haqberdiyev I 

Hahhhh 

Bajardi: 

Rahbar: 

 

34-rasm. Lavlagini qayta ishlash jarayonini avtomatlashtirishning 

funksional sxemasi